Hungary

Republik Hungary
ريڤوبليك هوڠݢري‎code: ms is deprecated
*Magyar Köztársaság*code: hu is deprecated
Republik Hungary; ريڤوبليك هوڠݢري‎ Magyar Köztársaság
Bendera	Jata
	Lagu kebangsaan: Himnusz; "Gita Puja"
	Lokasi Hungary (jingga) – di Eropah (tan & putih); – di Kesatuan Eropah (tan) [Petunjuk]
Ibu negara dan bandar terbesar	Budapest
Bahasa rasmi	Hungary (Magyar)
Kerajaan	Republik berparlimen
• Presiden	Tamás Sulyok
• Perdana Menteri	Viktor Orbán
Keluasan
• Jumlah	93,030 km2 (35,920 bt2) (109)
• Perairan (%)	3.7
Penduduk
• Perkiraan 2023	9,678,000 (ke-92)
• Kepadatan	105/km2 (271.9/sq mi) (ke-78)
KDNK (PPP)	2023
• Jumlah	▲ USD427 bilion (ke-54)
• Per kapita	▲ USD43,907 (ke-42)
KDNK (nominal)	2023
• Jumlah	▲ USD188 bilion (ke-58)
• Per kapita	▲ USD19,385 (ke-57)
Gini (2020)	28.3; rendah
HDI (2021)	▲ 0.846; sangat tinggi · ke-46
Mata wang	Forint ; (HUF)
Zon waktu	UTC+1 (CET)
• Musim panas (DST)	UTC+2 (CEST)
Kod panggilan	36
Kod ISO 3166	HU
DPT internet	.hu1
	Juga .eu selaku sebahagian kesatuan Eropah.;

Hungary (Bahasa Hungary: Magyarország disebut [ˈmɒɟɒrorsaːɡ] (bantuan·info)) atau nama rasminya Republik Hungary (Bahasa Hungary: Magyar Köztársaság dengar (bantuan·maklumat)) ialah sebuah negara nirpantai yang terletak di rantau tengah benua Eropah bersempadan dengan Austria, Slovakia, Ukraine, Romania, Serbia, Croatia dan Slovenia.

Hungary membentuk kumpulan Visegrád bersama Poland, Slovakia dan Republik Czech.

Penamaan

Nama Hungary serta akar Latinnya Hungaria (sebutan bahasa Latin: [hʊŋˈɡäriä]) dipercayai dipetik daripada nama perikatan Bulgar abad ke-7 bernama On-Ogur, iaitu istilah bahasa serumpun Turki bagi "sepuluh anak puak".^[7]^[8]^[9]^[10] Nama ini juga pernah tercatat dieja أُنكَلِي‎ Unkalī oleh Ibrahim ibnu Yaakub al-Tartusyi, seorang pengembara Sephardi Andalus semasa zaman Raja Al-Hakam II sedangkan pemeta-pemeta sezaman seperti Ahmad ibnu Rustah dan Tahir al-Marwazī menggunakan nama مَجْغَرِيَّة‎ Majgharīyah^[11]^[8]^[12] yang seterusnya melahirkan nama Arab: مَجَر‎, rumi: Majarcode: ar is deprecated atau Bahasa Turki Uthmaniyah: مجار‎code: ota is deprecated Macar.

Sejarah

Kawasan yang kini dikenali sebagai Hungary ini pernah bernaung di bawah Empayar Rom dengan nama Pannonia. Setelah jatuhnya empayar tersebut, maka datanglah berbagai-bagai puak yang bertelagah untuk mendapatkan wilayah di Pannonia.

Pada abad ke-9, datangnya kaum Magyar yang diketuai Árpád ke tanah Pannonia untuk menduduki Pannonia. Pada tahun 1000 M, Raja István I menubuhkan Kerajaan Hungary dan menyebarkan agama Kristian di seluruh wilayahnya. Kerajaan Hungary mengalami konflik bersenjata dengan orang Mongol pimpinan Batu Khan pada abad ke-13^[13], lalu kehilangan banyak nyawa rakyatnya sehingga terpaksa menjemput kaum dari rantau lain untuk mengisi semula kawasan yang dikosongkan oleh perang.

Sungguhpun begitu, Kerajaan Hungary tetap mampu menguatkan pengaruhnya di Eropah sebagai pusat kebudayaan dan kesenian di bawah pemerintahan Raja Mátyás (1458–90) ketika Zaman Pembaharuan. Begitu juga, budaya Hungary mempengaruhi budaya-budaya lain—contohnya, Komanwel Poland-Lithuania.

Pada masa yang sama, Kerajaan Hungary sekali lagi menghadapi ancaman daripada kuasa asing, kali ini balatentera Uthmaniyah yang berjaya menakluki wilayah Hungary dari tahun 1526 hingga 1686 kerana perpecahan di kalangan para pembesar Hungary, sebelum ditumbangkan oleh pihak Austria dan sekutu-sekutunya.

Austria dan Hungary bergabung membentuk Empayar Austria-Hungary di bawah pemerintahan keluarga Habsburg. Namun begitu, gabungan itu tidak berkekalan setelah menghadapi tentangan daripada orang Magyar, kekalahan dalam peperangan dengan kuasa-kuasa lain dan akhirnya kejatuhan selepas Perang Dunia I.

Peta daerah-daerah di Tanah Jajahan St. Stephen (taklukan sebenar Kerajaan Hungary dan Croatia-Slavonia), 1886-1918

Pada bulan Mac 1919, tampuk pemerintahan Hungary diambil alih oleh pihak Komunis untuk tempoh yang singkat sebelum negara ini diduduki oleh pihak Romania sehingga bulan November tahun yang sama. Pada Februari tahun berikutnya, Kerajaan Hungary kembali di tangan orang tempatan dengan pemulihan sistem beraja yang menjadikan Laksamana Miklós Horthy sebagai Pemangku Raja.

Zaman antara berakhirnya Perang Dunia I dan bermulanya Perang Dunia II menyaksikan ketidakstabilan hebat dalam ekonomi dan politik Kerajaan Hungary. Apabila Perang Dunia II meletus, Hungary bersekutu dengan Kuasa Paksi yang dipimpin Jerman Nazi dan Itali Fasis sebelum mengakui kekalahan pada tahun 1945.

Selepas perang, Hungary kuat dipengaruhi fahaman Komunis yang dibawa masuk oleh pendudukan Soviet. Hungary menjadi sebuah negara Komunis di bawah kepimpinan Mátyás Rákosi yang didapati rakyatnya sebagai kejam lalu tercetusnya Revolusi Hungary 1956 yang kurang berjaya. Kerajaan Komunis ini tumbang pada tahun 1989 seiringan dengan kejatuhan Kesatuan Soviet, maka Hungary memeluk ekonomi pasaran dan demokrasi pelbagai calon. Hungary menjadi ahli Kumpulan Visegrad pada tahun 1991, menyertai NATO pada tahun 1999, dan menjadi ahli Kesatuan Eropah pada 1 Mei 2004.

Politik

Bangunan Parlimen Hungary di Budapest.

Presiden Republik yang dipilih oleh parlimen setiap lima tahun, berperanan lebih kepada keupacaraaan, seperti memilih tarikh pilihanraya parlimen.

Perdana Menteri dipilih oleh parlimen dan hanya boleh dilucutkan jawatan jika penggantinya dipilih serentak (undi tidak percaya yang membina). Perdana Menteri ini memilih akan menteri-menteri kabinet serta memegang hak eksklusif untuk melucutkan jawatan mereka. Setiap calon kabinet hendaklah tampil di hadapan sebuah atau lebih jawatankuasa parlimen dalam perbicaraan terbuka dan hendaklah menerima restu rasmi daripada Presiden.

Sebuah Dewan Undangan (Országgyűlés) yang tunggal dengan seramai 386 ahli merupakan badan berkuasa negeri yang tertinggi, meluluskan dan melaksanakan perundangan yang ditaja oleh Perdana Menteri. Pilihanraya parlimen kebangsaan diadakan setiap empat tahun.

Sebuah Mahkamah Perlembagaan dengan 11 ahli berkuasa untuk mencabar perundangan atas dasar berlawanan dengan perlembagaan.

Kawasan, daerah, dan subkawasan

Daerah-daerah Hungary

Lihat Wilayah di Hungary

Secara pentadbiran, Hungary dibahagi kepada 19 daerah. Tambahan pula, ibu negaranya (főváros), Budapest, bebas daripada mana-mana pentadbiran daerah. Daerah-daerah dan ibu negara ini merupakan 20 unit peringkat ketiga NUTS Hungary.

Daerah-daerah ini dibahagi lagi kepada 167 subkawasan (kistérségek), dan Budapest terdiri daripada subkawasan sendirinya. Sejak tahun 1996, daerah-daerah ini serta Bandaraya Budapest dikelompokkan kepada 7 kawasan untuk tujuan statistik dan pembangunan. Tujuh rantau ini membentuk unit peringkat kedua NUTS Hungary.

Terdapat juga 23 bandar dengan hak kedaerahan (megyei jogú város) atau "daerah perbandaran." Pihak berkuasa bandar-bandar ini diluaskan lagi kuasanya, namun bandar-bandar ini tetap tergolong dalam wilayah daerah masing-masing dan bukannya merupakan unit yang berasingan.

Wilayah (dan pusat pentadbiran)

Kawasan

Geografi

Peta topografi Hungary

Landskap

Kira-kira separuh landskap Hungary terdiri daripada dataran tanah rata atau beralun di Lembangan Karpatos: kawasan padang yang terpenting termasuk Dataran Hungary Kecil di barat, dan Dataran Hungary Besar di tenggara. Altitud tertinggi dari paras laut pada Dataran Hungary Besar cuma 183 meter.

Transdanubia ialah sebidang rantau yang berbukit dengan muka tanah yang pelbagai ketinggiannya kerana gunung-ganang yang rendah. Ini termasuklah bentangan timur banjaran Alps, Alpokalja, di barat negara, Gunung Sederhana Transdanubia di rantau tengah Transdanubia, dan pergunungan Mecsek dan Villány di selatan. Puncak tertinggi kawasan ini ialah Írott-kő di banjaran Alps, iaitu 882 meter.

Gunung-gunung tertinggi negara terletak di Pergunungan Karpatos yang terletak di bahagian-bahagian utara, dalam loreng yang luas di sepanjang sempadan Slovakia (puncak tertinggi: Kékes pada 1,014 m (3327 kaki)).

Hungary terbahagi dua oleh jalan air utamanya, iaitu Sungai Danube (Duna); sungai-sungai besar yang lain termasuk Tisza dan Dráva, manakala di Transdanubia ada Tasik Balaton, sebuah isian air yang besar. Tasik terma terbesar di dunia, Tasik Hévíz (Hévíz Spa), terletak di Hungary. Tasik kedua terbesar dalam Lembangan Karpatos ialah Tasik Tisza (Tisza-tó) buatan manusia.

Iklim

Hungary mengalami iklim benua, iaitu dengan musim sejuk yang dingin, mendung dan lembap serta musim panas yang agak panas. Suhu purata tahunan adalah pada 9.7 °C (49.5 °F). Suhu terpanas adalah pada 42 °C (110 °F) manakala suhu tersejuk pada −29 °C (−20 °F). Suhu purata musim panas ialah 27 hingga 35 °C (81 hingga 95 °F), manakala suhu purata musim sejuk ialah 0 hingga −15 °C (32 hingga 5 °F). Curahan hujan purata tahunan adalah kira-kira 600 milimeter (24 in). Sebuah rantau kecil di bahagian selatan negara berdekatan Pécs menikmati reputasi sebagai kawasan beriklim Mediterranean, tatapi sebenarnya hanya lebih panas sedikit berbanding tempat-tempat lain di negara dan juga bersalji pada msuim sejuk.

Visegrád berhampiran Lengkok Danube
Dataran Hungary Besar
Kékes (Hungary Utara), gunung tertinggi di negara.
Biara lama di kampung Bélapátfalva pada tapak Pergunungan Bükk

Ekonomi

Bank Negara Hungary

Pinjaman bersih kerajaan am terancang 2005-2010.

Hungary terus menunjukkan pertumbuhan ekonomi sebagai salah sebuah negara ahli baru Kesatuan Eropah (sejak 2004). Sektor swasta meliputi 80% KDNK. Hungary memperoleh hampir satu pertiga daripada segala pelaburan langsung asing yang mengalir masuk ke Eropah Tengah. Pemilikan dan pelaburan asing berleluasa dalam firma-firma Hungary, dengan pelaburan langsung asing kumulatif mencecah AS$23 billion sejak tahun 1989. Penarafan kredit hutang kedaulatan Hungary ialah BBB+ pada Julai 2006, menjadikan Hungary satu-satunya negara EU yang tidak menikmati skor A selain Poland. Inflasi dan pengangguran kian meningkat selama beberapa tahun lalu, dan dijangka terus meningkat lagi. Kepercayaan pelabur asing dalam ekonomi Hungary turut merosot, kerana mereka mendapati bahawa langkah-langkah ketat yang dirancang pada separuh kedua 2006 tidak memuaskan, yang mana tumpuan mereka terutamanya pada menaikkan pendapatan dan bukan menyekat perbelanjaan kerajaan. Langkah-langkah pembaharuan ekonomi seperti pembaharuan kesihatan, pembaharuan cukai, dan pembiayaan kerajaan tempatan sedang ditangani kerajaan sekarang.

Kerajaan Hungary telah meluahkan hasratnya untuk memeluk matawang euro antara tahub 2010 dan 2014^[14]. Bagaimanapun, penganalisa asing banyak mengkritik tarikh tersebut (2010) sebagai sangat tidak realistik kerana keadaan semasa ekonomi dibandingkan dengan kriteria Maastricht; penilaian mereka mendapati bahawa tarikh 2013-2014 untuk pemelukan Euro lebih realistik.

Demografi

Penduduk Hungary mengikut etnik

Komposisi etnik Hungary

Hungary			94%
Roma			2%
Jerman			1.2%
Slovak			0.4%
lain-lain			2.3%

Bagi 95% jumlah penduduk yang kebanyakannya berbangsa Hungary, bahasa ibunda mereka ialah bahasa Hungary, satu bahasa Finno-Ugrik yang tidak bertalian dengan mana-mana bahasa jiran dan bertalian jauh dengan bahasa Finland dan Estonia. Juga wujudnya beberapa minoriti etnik: Roma (2.1%), Jerman (1.2%), Slovak (0.4%), Croatia (0.2%), Romania (0.1%), Ukraine (0.1%), dan Serb (0.1%).^[15]

Agama di Hungary

Agama di Hungary (2001)
Mazhab	Populasi	% jumlah
Kristian	7,584,115	74.4
Katolik	5,558,901	54.5
Katolik Rom	5,289,521	51.9
Katolik Greek	268,935	2.6
Protestan	1,985,576	19.47
Calvinis	1,622,796	15.9
Luther	304,705	3.0
Baptis	17,705	0.2
Unitarian	6,541	0.1
Other Protestants	33,829	0.3
Ortodoks	15,298	0.1
Kristian lain	24,340	0.2
Yahudi	12,871	0.1
Agama lain	13,567	0.1
Jumlah yang beragama	7,610,553	74.6
Tidak beragama	1,483,369	14.5
Enggan mendedahkan agama	1,034,767	10.1
Tidak diketahui	69,566	0.7
Jumlah	10,198,315	100.00

Budaya

Muzik

Ferenc Liszt (Franz Liszt), penggubah dan virtuoso piano Hungary masyhur yang sezaman dengan Ferenc Erkel.

Muzik Hungary terdiri terutamanya daripada muzik rakyat tradisional Hungary dan karya komposer terkenal seperti Franz Liszt, Béla Bartók dan Zoltán Kodály. Muzik tradisonal Hungary cenderung kepada irama daktil yang kuat, kerana bahasanya menekankan suku kata pertama setiap perkataan. Hungary juga mempunyai sebilangan penggubah of muzik klasik kontemporari yang terkenal di peringkat antarabangsa, seperti György Ligeti, György Kurtág, Péter Eötvös dan Zoltán Jeney.

Masakan

Hungarian cuisine juga merupakan sifat yang penting dalam budaya Hungary, dengan hidangan-hidangan tradisional seperti goulash (gulyás atau gulyásleves) yang menjadi sebahagian penting dalam diet Hungary. Masakan Hungary sering ditambah perisa paprika. Stew sering didapati dengan unsur-unsur tipikal seperti daging khinzir atau lembu, misalnya seperti yang digunakan dalam pörkölt. Terdapat juga pelbagai pencuci mulut yang lazimnya berperisa buah-buahan dan berasaskan pastri (rétes). Makanan ialah sebahagian besar budaya Hungary dan tindakan menolak makanan yang ditawarkan selalunya dianggap tidak sopan.

Sains

Hungary terkenal kerana pendidikan matematik cemerlangnya yang telah melatih ramai saintis yang cemerlang. Ahli amtematik Hungary yang masyhur termasuklah Paul Erdős yang terkenal kerana menerbit hasil kerjanya dalam lebih 40 bahasa dan nombor Erdős yang masih dirunut; János (John) Bolyai, pereka geometri bukan Euclid (atau "mutlak") pada thaun 1831;^[16] dan John von Neumann, perintis pengkomputeran digital. Ramai saintis berketurunan Yahudi hungary, termasuk Erdős, von Neumann, Edward Teller, dan Eugene Wigner, melariakn dari daripada pengaruh anti-Semitisme di Eropah lalu melakukan sumbangan terpenting mereka di Amerika Syarikat.

Orang Hungary amat berasa bangga kerana ciptaan mereka, termasuk mancis tidak berbunyi (János Irinyi), Kiub Rubik (Ernő Rubik), dan mentol elektrik kripton (Imre Bródy). Sebilangan lagi ciptaan dan penemuan terpenting, termasuk holografi (Dennis Gabor), pena mata bulat (László Bíró), teori bom hidrogen (Edward Teller), dan bahasa pengaturcaraan BASIC (John Kemeny, bersama Thomas E. Kurtz),^[16] dicipta oleh orang Hungary yang meninggalkan negara sebelum Perang Dunia II.

Sastera

Ferenc Kölcsey, penulis lirik lagu kebangsaan Hungary.

Kawasan-kawasan di Eropah di mana bahasa Hungary ditutur.

Kesusasteraan Hungary baru-baru ini meraih perhatian di luar sempadan Hungary (kebanyakannya melalui terjemahan ke bahasa Jerman, Perancis dan Inggeris). Sebilangan pengarang Hungary moden makin popular di Jerman dan Itali terutamanya Sándor Márai, Péter Esterházy, Péter Nádas dan Imre Kertész. Kertész ialah seorang pengarang kontemporari berketurunan Yahudi yang berjaya merempuhi Holokus dan memenangi Hadiah Nobel untuk kesusasteraan pada tahun 2002.

Hasil klasik kesusasteraan dan puisi Hungary yang lebih lama masih kurang dikenali di luar Hungary. János Arany, seorang pemuisi Hungary abad ke-19, masih disanjungi ramai di Hungary (terutamanya koleksi Balada beliau), di kalangan beberapa "klasik sejati" lain seperti Sándor Petőfi, pemuisi Revolusi 1848, Endre Ady, Mihály Babits, Dezső Kosztolányi, Attila József dan János Pilinszky. Pengarang Hungary terkenal yang lain termasuk Zsigmond Móricz, Gyula Illyés, Albert Wass, dan Magda Szabó.

Sukan

Salah seorang ahli sukan hungary yang tersohor ialah Ferenc Puskás (1927 – 2006) dalam sukan bola sepak. Beliau melakukan 84 jaringan dalam 85 perlawanan antarabangsa untuk Hungary, serta 511 jaringan dalam 533 perlawanan Liga Hungary dan Sepanyol. Puskás beraksi di perlawanan akhir Piala Dunia FIFA 1954 menentang Jerman Barat. Pada tahun 1958, selepas Revolusi Hungary, beliau berhijrah ke Sepanyol di mana beliau menyertai pasukan Real Madrid penuh legenda bersama-sama Alfredo Di Stéfano dan Francisco Gento.

Orang Hungary juga terkenal kerana kekuasaan mereka dalam sukan akuatik, terutamanya sukan renang, polo air dan berkanu; mula-mulanya ini agak memeranjatkan kerana Hungary tidak berpantai. Sebaliknya, kehadiran dua batang sungai utama (Duna dan Tisza) dan sebuah tasik besar (Balaton) memberi peluang baik untuk melatih sukan-sukan ini. Sebilangan pemain pedang sabre terhebat juga berasal dari Hungary.

Lihat juga

Rujukan

^ "The Story Behind the Hungarian National Anthem". Jules S. Vállay. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 October 2017. Dicapai pada 8 May 2017.
^ "CIA World Factbook weboldal". Dicapai pada 3 June 2009.
^ "22.1.1.1. Main indicators of population and vital events" (dalam bahasa Hungary). Központi Statisztikai Hivatal. Dicapai pada 9 Februari 2022.
^ ^a ^b ^c ^d "World Economic Outlook Database, April 2023". IMF.org. Tabung Kewangan Antarabangsa. April 2023.
^ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. Dicapai pada 9 Ogos 2021.
^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (dalam bahasa Inggeris). Rancangan Pembangunan PBB. 8 September 2022. Dicapai pada 8 September 2022.
^ Golden 1992, m/s. 102–103.
^ ^a ^b Elter, István (1997). "A magyarok elnevezései arab forrásokban [The Names of the Magyars in Arabic Sources]". Honfoglalás és nyelvészet [The Occupation of Our County and Linguistics] (dalam bahasa Hungary). Budapest: Balassi Kiadó. m/s. 266. ISBN 963-506-108-0. Diarkibkan daripada yang asal pada 2014-04-13. Dicapai pada 2013-10-01.^{[halaman diperlukan]}
^ OSZK Diarkibkan 2008-04-16 di Wayback Machine.
^ Hungary, Encyclopædia Britannica.
^ Kristó 1996a, m/s. 229.
^ Istvan, Zimonyi (2016). Muslim Sources on the Magyars in the Second Half of the 9th Century. Brill. m/s. 27, 38–61. ISBN 978-90-04-21437-8.
^ Welcome to Encyclopædia Britannica's Guide to History
^ "Gyurcsány modifies date" Diarkibkan 2007-09-28 di Wayback Machine, Világgazdaság
^ [1]
^ ^a ^b The Contribution of Hungarians to Universal Culture Diarkibkan 2007-05-02 di archive.today (includes inventors), Embassy of the Republic of Hungary, Damsyik, Syria, 2006.

Sumber

Golden, Peter Benjamin (1992). An introduction to the History of the Turkic peoples: ethnogenesis and state formation in medieval and early modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 9783447032742.

Kristó, Gyula (1996a). Hungarian History in the Ninth Century. Szegedi Középkorász Muhely. ISBN 963-482-113-8.

Pautan luar

Ketahui lebih lanjut tentang Hungary di Wikipedia:
	Takrifan dari Wikikamus
	Imej dan media dari Commons
	Sumber pembelajaran dari Wikiversity
	Berita dari Wikiberita
	Petikan dari Wikipetikan
	Teks sumber dari Wikisumber
	Buku teks dari Wikibuku