Wikipedia

Agama Sumeria

Agama Sumeria ialah agama yang diamalkan oleh masyarakat Sumer, tamadun pertama yang memiliki sistem tulisan dalam sejarah yang direkodkan dan berpusat di Mesopotamia purba, yang kini dikenali sebagai Iraq moden. Orang Sumeria menganggap dewa-dewi mereka bertanggungjawab terhadap semua perkara yang berkaitan dengan susunan semula jadi dan sosial masyarakat mereka.[3]:3–4

Agama Sumeria
Plak dinding yang menunjukkan upacara persembahan curahan oleh penganut dan seorang pendeta telanjang, kepada dewa yang sedang duduk dan sebuah kuil. Ur, 2500 SM.[1][2]

Gambaran keseluruhan

sunting

Sebelum bermulanya sistem pemerintahan beraja di Sumer, negeri-negeri kota diperintah oleh pendeta dan pegawai agama teokratik. Kemudian, peranan ini diambil alih oleh raja-raja tetapi pendeta terus mempunyai pengaruh yang besar dalam masyarakat Sumeria. Pada zaman awal, kuil Sumeria merupakan binaan sebilik yang sederhana, kadang-kadang dibina di atas pelantar yang ditinggikan. Menjelang akhir tamadun Sumeria, kuil-kuil ini berkembang menjadi zigurat—struktur piramid tinggi dengan tempat suci di bahagian atas.

Orang Sumeria percaya bahawa alam semesta tercipta melalui satu siri kelahiran kosmik seperti dewa-dewa. Pertama, Nammu, air azali, melahirkan Ki (bumi) dan An (langit), yang kemudian bersatu dan melahirkan seorang anak bernama Enlil. Enlil memisahkan langit dan bumi lalu menguasai bumi sebagai alamnya. Manusia dipercayai dicipta oleh AnKi atau Enki, anak kepada An dan Ki.

Syurga atau kayangan dikhaskan untuk dewa-dewa, dan selepas kematian, semua roh manusia, tanpa mengira tingkah laku mereka semasa hidup, dipercayai akan pergi ke Kur, sebuah gua yang gelap dan sejuk jauh di bawah bumi, yang diperintah oleh dewi Ereshkigal dan di mana satu-satunya makanan yang ada ialah debu kering. Pada zaman kemudian, Ereshkigal dipercayai memerintah bersama suaminya Nergal, dewa kematian.

Dewa-dewa utama dalam kedewataan Sumeria termasuk An, dewa langit, Enlil, dewa angin dan ribut, AnKi Enki, dewa air dan budaya manusia, Ninhursag, dewi kesuburan dan bumi, Utu, dewa matahari dan keadilan, dan bapanya Nanna, dewa bulan. Semasa Empayar Akkadia, Inanna, dewi seks, kecantikan dan peperangan, sangat dipuja di seluruh Sumeria dan muncul dalam banyak mitos, termasuk kisah terkenal tentang penurunannya ke Alam Bawah.

Agama Sumeria begitu banyak mempengaruhi kepercayaan agama masyarakat Mesopotamia kemudian; unsur-unsurnya dikekalkan dalam mitologi dan agama masyarakat Hurri, Akkadia, Babylon, Assyria, dan kelompok-kelompok budaya Timur Tengah yang lain. Sarjana mitologi perbandingan telah melihat persamaan antara kisah-kisah orang Sumeria kuno dan yang direkodkan kemudian dalam bahagian awal Alkitab Ibrani.[perlu rujukan]

Pemujaan

sunting

Tulisan pepaku

sunting
 
Evolusi perkataan "Kuil" (Sumeria: "É") dalam tulisan pepaku, daripada ukiran dari 2500 SM di Ur, hingga pepaku Assyria sekitar 600 SM.[4]

Mitos Sumeria diwariskan melalui tradisi lisan sehingga penciptaan tulisan (mitos tertua yang ditemui setakat ini, Epik Gilgamesh, adalah Sumeria[meragukan – bincang] dan ditulis pada satu siri papan tanah liat yang pecah). Tulisan pepaku Sumeria awal digunakan terutamanya sebagai alat untuk mencatat; ia tidak sehingga akhir Zaman Dinasti Awal bahawa penulisan agama mula lazim menjadi gita-gita puja kuil[5] dan sebagai bentuk "jampi" yang dipanggil nam-šub (awalan + "melemparkan").[6] Papan-papan bertulis ini juga dibuat daripada tanah liat atau batu, dan menggunakan pencungkil kecil untuk membuat simbol.

Seni bina

sunting
Rencana utama: Seni bina Sumeria
 
Plak menggambarkan persembahan curahan. 2550-2250 SM, Kubur Diraja di Ur.[7][8]

Di negeri-negeri kota Sumeria, kompleks kuil pada asalnya merupakan struktur satu bilik yang kecil dan ditinggikan. Pada zaman dinasti awal, kuil berkembang menjadi teres yang ditinggikan dan bilik berganda. Menjelang akhir tamadun Sumeria, zigurat menjadi struktur kuil yang utama untuk pusat-pusat keagamaan Mesopotamia.[9] Kuil berfungsi sebagai pusat budaya, agama dan politik sehingga sekitar 2500 SM, dengan kebangkitan raja-raja tentera yang dikenali sebagai Lu-gal ("lelaki" + "besar")[6] selepas itu kepimpinan politik dan tentera sering ditempatkan dalam kompleks "istana" yang berasingan.

Golongan imam

sunting
 
Patung kecil penyembah Sumeria dari Zaman Dinasti Awal, sekitar 2800-2300 SM

Sehingga kemunculan Lugal ("Raja"), negeri-negeri kota Sumeria berada di bawah pemerintahan yang hampir teokratik yang dikawal oleh pelbagai En atau Ensí, yang berkhidmat sebagai imam-imam besar kultus dewa kota. (Imam wanita mereka dikenali sebagai Nin.) Imam bertanggungjawab untuk meneruskan tradisi budaya dan agama negeri kota mereka, dan dilihat sebagai pengantara antara manusia dengan kuasa langit dan bumi. Golongan imam tinggal sepenuh masa di kompleks kuil, dan mentadbir urusan negeri seperti proses pengairan besar yang diperlukan untuk kelangsungan tamadun.

Raja-raja dewa

sunting

Beberapa bandar di Sumer mempunyai zaman apabila raja-raja mereka disembah sebagai dewa, dan kadangkala, zaman-zaman ini merebak ke semua bandar di rantau ini.[10]

Upacara

sunting

Semasa Dinasti Ketiga Ur, negeri kota Sumeria Lagash dikatakan mempunyai enam puluh dua "imam ratapan" yang diiringi oleh 180 penyanyi dan pemain alat muzik.[11]

Kosmologi

sunting

Orang Sumeria membayangkan alam semesta sebagai kubah tertutup yang dikelilingi oleh laut air masin purba.[12] Di bawah tanah bumi, yang membentuk dasar kubah ini, wujud alam bawah tanah dan lautan air tawar yang dipanggil Abzu. Dewa cakerawala berbentuk kubah ini dinamakan An; manakala dewi bumi dinamakan Ki. Pada mulanya, alam bawah tanah dipercayai adalah sebahagian daripada dewi Ki tetapi kemudian berkembang menjadi konsep Kur. Laut air masin purba tadi dinamakan Nammu, yang kemudian dikenali sebagai Tiamat semasa dan selepas Zaman Ur III. Sesetengah orang Sumeria kuno percaya bahawa garam dan mineral lain bernyawa dan mempunyai fikiran.[13]

Kisah penciptaan

sunting
Ukiran keagamaan awal (s. 2700 SM)
 
 
Figura ukiran dengan bulu pelepah. Raja-imam, memakai skirt jaring dan topi dengan daun atau bulu, berdiri di hadapan pintu kuil, dilambangkan oleh dua cokmar besar. Batu bersurat ini menyebut dewa Ningirsu. Zaman Dinasti Awal, sekitar 2700 SM.[14]

Sumber utama maklumat tentang mitologi penciptaan Sumeria ialah prolog kepada puisi epik Gilgamesh, Enkidu, dan Dunia Bawah,[15]:30–33 yang secara ringkas menerangkan proses penciptaan: pada asalnya, hanya wujud Nammu, laut purba.[15]:37–40 Kemudian, Nammu tanpa bapa melahirkan Utu, kemudian mencipta An langit, dan Ki, bumi.[15]:37–40 An dan Ki berkahwin, menyebabkan Ki melahirkan Enlil, dewa angin, hujan dan ribut.[15]:37–40 Enlil memisahkan An daripada Ki dan mengambil bumi sebagai alam pemerintahannya, manakala An mengambil langit.[15]:37–41

Kayangan

sunting
Rencana utama: Tujuh Syurga

Orang Mesopotamia kuno menganggap langit sebagai siri kubah (biasanya tiga tetapi kadangkala tujuh) yang menutupi bumi rata[16]:180 dan tempat bintang-bintang suci tinggal.[17] Setiap kubah diperbuat daripada jenis batu permata yang berbeza.[16]:203 Kubah kayangan terendah diperbuat daripada yasyib atau jasper dan merupakan rumah bagi bintang.[18] Kubah kayangan pertengahan diperbuat daripada batu saggilmut dan merupakan kediaman Igigi.[18] Kubah kayangan tertinggi dan terluar diperbuat daripada batu luludānītu dan dipersonifikasikan sebagai An, dewa langit.[19][18] Jasad-jasad samawi dipadankan dengan dewa-dewa tertentu.[16]:203 Planet Zuhrah dipercayai ialah Inanna, dewi cinta, seks dan perang.[20]:108–109[16]:203 Matahari ialah saudaranya Utu, dewa keadilan,[16]:203 dan bulan ialah bapa mereka Nanna.[16]:203 Manusia biasa tidak boleh pergi ke kayangan kerana ia adalah kediaman para dewa sahaja.[21] Sebaliknya, selepas seseorang meninggal dunia, rohnya akan pergi ke Kur (kemudian dikenali sebagai Irkalla), alam bawah tanah yang gelap dan berbayang, terletak jauh di bawah permukaan bumi.[21][22]

Alam akhirat

sunting
Rencana utama: Kur
 
Cap silinder Sumeria kuno menunjukkan dewa Dumuzid diseksa di Dunia Bawah oleh syaitan-syaitan galla
 
Gambaran pembaktian, dengan Kuil.

Alam akhirat Sumeria ialah gua gelap dan suram yang terletak jauh di bawah tanah,[22][23] di mana penghuninya dipercayai meneruskan "versi kehidupan di bumi yang berbayang".[22] Alam suram ini dikenali sebagai Kur,[20]:114 dan dipercayai diperintah oleh dewi Ereshkigal.[22][16]:184 Semua roh pergi ke alam akhirat yang sama,[22] dan tindakan seseorang semasa hidup tidak memberi kesan kepada bagaimana mereka akan dilayan di alam selepas mati.[22]

Roh-roh di Kur dipercayai hanya memakan debu kering[20]:58 dan ahli keluarga si mati akan membuat upacara curahan ke dalam kubur si mati melalui paip tanah liat, membolehkan si mati minum.[20]:58 Walau bagaimanapun, terdapat andaian bahawa meletakkan harta dalam kubur orang kaya dimaksudkan untuk dijadikan persembahan kepada Utu dan Anunnaki, supaya si mati menerima layanan istimewa di alam bawah tanah.[23] Semasa Zaman Dinasti Ketiga Ur, dipercayai bahawa layanan seseorang di alam akhirat bergantung pada bagaimana dia itu dikebumikan;[20]:58 mereka yang dikebumikan dengan mewah akan dilayan dengan baik,[20]:58 tetapi mereka yang dikebumikan dengan ala kadar akan bernasib malang, dan dipercayai akan menghantui orang hidup.[20]:58

Pintu masuk ke Kur dipercayai terletak di Pergunungan Zagros.[20]:114 Ia mempunyai tujuh pintu gerbang, yang perlu dilalui oleh roh.[22] Dewa Neti ialah penjaga pintu.[16]:184[20]:86 Sukkal Ereshkigal, atau utusan, ialah dewa Namtar.[20]:134[16]:184 Galla ialah sejenis syaitan yang dipercayai tinggal di alam bawah tanah;[20]:85 tujuan utama mereka nampaknya adalah untuk menyeret manusia malang kembali ke Kur.[20]:85 Mereka sering disebutkan dalam teks-teks sihir,[20]:85–86 dan beberapa teks mengatakan mereka berjumlah tujuh.[20]:85–86 Beberapa puisi yang masih terpelihara menyebut galla menyeret dewa Dumuzid ke alam bawah tanah.[20]:86 Orang Mesopotamia kemudian mengenali alam bawah tanah ini dengan nama Semitik Timurnya: Irkalla. Semasa Zaman Akkadia, peranan Ereshkigal sebagai pemerintah alam bawah tanah diberikan kepada Nergal, dewa kematian.[22][16]:184 Orang Akkadia cuba mendamaikan pemerintahan dua dewa alam bawah tanah ini dengan menjadikan Nergal suami kepada Ereshkigal.[22]

Dewa-dewa

sunting
Lihat juga: Senarai dewa Mesopotamia

Perkembangan

sunting
 
Naga Mušḫuššu pada pasu Gudea, sekitar 2100 SM.

Secara umum, disepakati bahawa tamadun Sumeria bermula pada suatu ketika antara s. 4500 dan 4000 SM, tetapi rekod sejarah terawal hanya bertarikh sekitar 2900 SM.[24] Orang Sumeria pada asalnya mengamalkan agama politeisme, dengan dewa-dewa antropomorfik mewakili kuasa-kuasa langit dan bumi dalam dunia mereka.[16]:178–179 Sastera Sumeria terawal pada alaf ketiga SM menyebutkan empat dewa utama: An, Enlil, Ninhursag dan Enki. Dewa-dewa awal ini dipercayai kadangkala berkelakuan nakal terhadap satu sama lain tetapi secara umum dilihat terlibat dalam penciptaan yang bersifat kerjasama.[25]

Pada pertengahan alaf ketiga SM, masyarakat Sumeria menjadi lebih urban.[16]:178–179 Akibatnya, dewa-dewa Sumeria mula kehilangan kaitan asal mereka dengan alam semula jadi dan menjadi penaung pelbagai bandar.[16]:179 Setiap negeri kota Sumeria mempunyai dewa penaung tertentu,[16]:179 yang dipercayai melindungi bandar dan mempertahankan kepentingannya.[16]:179 Senarai sejumlah besar dewa Sumeria telah ditemui. Urutan kepentingan dan hubungan antara dewa-dewa ini telah dikaji semasa kajian batu bersurat tulisan pepaku.[26]

Pada akhir 2000-an SM, Sumeria ditakluki oleh Akkadia.[16]:179 Orang Akkadia mensinkretismekan dewa-dewa mereka dengan dewa Sumeria,[16]:179 menyebabkan agama Sumeria mengambil sifat-sifat Semitik.[16]:179 Dewa-dewa lelaki menjadi dominan[16]:179 dan dewa-dewa terus hilang kaitan asal mereka dengan fenomena alam.[16]:179–180 Orang ramai mula melihat dewa-dewa sebagai hidup dalam masyarakat feudal dengan struktur kelas.[16]:179–181 Dewa-dewa berkuasa seperti Enki dan Inanna dilihat mendapat kuasa mereka daripada dewa besar Enlil.[16]:179–180

Dewa-dewa utama

sunting
 
Cap silinder Akkadia dari sekitar 2300 SM atau lebih menggambarkan dewa-dewa Inanna, Utu, Enki dan Isimud[15]:32–33

Majoriti dewa Sumeria tergolong sebagai Anunna ("[keturunan] An"), manakala tujuh dewa, termasuk Enlil dan Inanna, tergolong dalam kumpulan "hakim alam bawah tanah" yang dikenali sebagai Anunnaki ("[keturunan] An" + Ki). Semasa Zaman Dinasti Ketiga Ur, dewa-dewa Sumeria dikatakan termasuk enam puluh kali enam puluh (3600) dewa.[16]:182

Enlil ialah dewa udara, angin dan ribut.[27]:108 Dia juga dewa utama dewata Sumeria[27]:108[28]:115–121 dan dewa penaung bandar Nippur.[29]:58[30]:231–234 Pasangan utamanya ialah Ninlil, dewi angin selatan,[31]:106 yang merupakan salah satu dewa penaung Nippur dan dipercayai tinggal di kuil yang sama dengan Enlil.[32] Ninurta ialah anak Enlil dan Ninlil. Dia disembah sebagai dewa perang, pertanian dan salah satu dewa angin Sumeria. Dia dewa penaung Girsu dan salah satu dewa penaung Lagash. "Bandar-bandar Sumeria masing-masing mempunyai dewa mereka sendiri tetapi mengakui keunggulan...Enlil."[33]

Enki adalah dewa air tawar, kesuburan lelaki dan pengetahuan.[20]:75 Pusat pemujaannya yang paling penting ialah kuil E-abzu di bandar Eridu.[20]:75 Dia penaung dan pencipta manusia[20]:75 dan penaja budaya manusia.[20]:75 Pasangan utamanya ialah Ninhursag, dewi bumi orang Sumeria.[20]:140 Ninhursag disembah di bandar-bandar Kesh dan Adab.[20]:140

 
Cap silinder Akkadia kuno menggambarkan Inanna meletakkan kakinya di atas belakang singa sementara Ninshubur berdiri di hadapannya memberi sembah, s. 2334-2154 SM.[34]:92, 193

Inanna ialah dewi cinta, seksualiti, pelacuran dan perang Sumeria.[20]:109 Dia personifikasi ilahi planet Zuhrah, bintang pagi dan petang.[20]:108–109 Pusat pemujaan utamanya ialah kuil Eanna di Uruk, yang pada asalnya didedikasikan untuk An.[35] Raja-raja yang didewakan mungkin pernah melakonkan semula perkahwinan Inanna dan Dumuzid dengan pendeta wanita.[20]:151, 157–158 Kisah tentang keturunannya berbeza-beza;[20]:108 dalam kebanyakan mitos, dia biasanya dipersembahkan sebagai anak Nanna dan Ningal[34]:ix-xi, xvi tetapi dalam cerita lain, dia anak Enki atau An bersama ibu yang tidak diketahui.[20]:108 Orang Sumeria mempunyai lebih banyak mitos tentangnya berbanding dewa lain.[34]:xiii, xv[15]:101 Banyak mitos yang melibatkannya berpusat pada percubaannya untuk merampas kawalan alam kekuasaan dewa-dewa lain.[36]

Utu ialah dewa matahari, yang pusat penyembahan utamanya ialah kuil E-babbar di Sippar.[37] Utu terutamanya dianggap sebagai pembawa keadilan;[16]:184 dia dipercayai melindungi orang yang benar dan menghukum orang yang jahat.[16]:184 Nanna ialah dewa bulan dan kebijaksanaan. Dia bapa Utu dan salah satu dewa penaung Ur.[38] Dia mungkin juga bapa Inanna dan Ereshkigal. Ningal ialah isteri Nanna,[39] serta ibu Utu, Inanna dan Ereshkigal.

Ereshkigal ialah dewi Dunia Bawah Sumeria, yang dikenali sebagai Kur.[16]:184 Dia ialah kakak Inanna.[40] Dalam mitos kemudian, suaminya ialah dewa Nergal.[16]:184 Penjaga pintu alam bawah tanah ialah dewa Neti.[16]:184

Nammu ialah dewi yang mewakili air purba (Engur), yang melahirkan An (langit) dan Ki (bumi) serta dewa-dewa pertama; walaupun dia jarang disebut sebagai objek pemujaan, dia mungkin memainkan peranan penting dalam kosmogoni awal Eridu, dan dalam tempoh kemudian terus muncul dalam teks berkaitan dengan penghalauan hantu.[41] An ialah dewa langit Sumeria kuno. Dia ialah nenek moyang semua dewa utama[42] dan dewa penaung asal Uruk.

Kebanyakan dewa utama mempunyai sukkal, dewa kecil yang berkhidmat sebagai wazir, utusan atau penjaga pintu mereka.[43]

Legasi

sunting

Akkadia

sunting
 
Ukiran batu Assyria dari kuil Ninurta di Kalhu: Ninurta mengejar Anzû, yang mencuri Loh Takdir dari tempat suci Enlil[20]:142

Orang Sumeria mempunyai pertukaran linguistik dan budaya dengan orang Semitik Akkadia di utara Mesopotamia selama beberapa generasi sebelum wilayah mereka dijajah oleh Sargon dari Akkad pada 2340 SM. Mitologi dan amalan keagamaan Sumeria dengan cepat diserap ke dalam budaya Akkadia,[44]

Babylon

sunting
Maklumat selanjutnya: Agama Babylon

Orang Amorit Babylon menguasai selatan Mesopotamia pada pertengahan abad ke-17 SM. Semasa Zaman Babylon Lama, bahasa Sumeria dan Akkadia dikekalkan untuk tujuan keagamaan; majoriti kesusasteraan mitologi Sumeria yang diketahui oleh ahli sejarah hari ini berasal dari Zaman Babylon Lama,[5] sama ada dalam bentuk teks Sumeria yang ditranskripsi (yang paling terkenal ialah versi Babylon Epik Gilgamesh) atau dalam bentuk pengaruh Sumeria dan Akkadia dalam kesusasteraan mitologi Babylon (yang paling terkenal ialah Enûma Eliš). Dewa-dewa Sumeria-Akkadia diubah, yang paling ketara dengan pengenalan dewa tertinggi baru, Marduk. Dewi Sumeria Inanna juga dipadankan dengan Ishtar semasa Zaman Babylon Lama.

Hurri

sunting
Rencana utama: Hurri

Orang Hurri menerima dewa Akkadia Anu ke dalam para dewa mereka tidak lewat daripada 1200 SM. Dewa-dewa Sumeria dan Akkadia lain yang disesuaikan ke dalam dewa-dewa Hurri termasuk Ayas, padanan orang Hurri untuk Ea; Shaushka, padanan orang Hurri untuk Ishtar; dan dewi Ninlil.[45]

Persamaan

sunting
Lihat juga: Penawanan Babylonia

Beberapa cerita yang direkodkan dalam bahagian lebih tua Alkitab Ibrani mempunyai banyak persamaan dengan cerita-cerita dalam mitologi Sumeria. Sebagai contoh, kisah alkitabiah tentang Nabi Nuh dan Banjir Besar mempunyai persamaan yang ketara dengan mitos banjir Sumeria, yang dicatatkan dalam batu bersurat Sumeria yang ditemui di Nippur.[46]:97–101 Alam kubur Yahudi yang dipanggil Sheol sangat serupa gambarannya dengan Kur Sumeria, yang diperintah oleh dewi Ereshkigal, serta alam bawah tanah Babylon Irkalla. Sarjana Sumeria Samuel Noah Kramer juga telah mencatat persamaan antara banyak "peribahasa" Sumeria dan Akkadia dengan peribahasa Ibrani kemudian, banyak daripadanya terdapat dalam Kitab Amsal.[47]:133–135

Rujukan

sunting
  1. ^ Untuk imej yang lebih baik: [1] Diarkibkan 2021-03-07 di Wayback Machine
  2. ^ Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus (dalam bahasa Inggeris). Metropolitan Museum of Art. 2003. m/s. 74. ISBN 978-1-58839-043-1.
  3. ^ Kramer, Samuel Noah (1963). The Sumerians: Their History, Culture, and Character. The Univ. of Chicago Press. ISBN 0-226-45238-7.
  4. ^ Budge, E. A. Wallis (Ernst Alfred Wallis) (1922). A guide to the Babylonian and Assyrian antiquities. British Museum. m/s. 22.
  5. ^ a b "Sumerian Literature". Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-07-14. Dicapai pada 2009-06-22.
  6. ^ a b "The Sumerian Lexicon" (PDF). John A. Halloran. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 2012-07-17. Dicapai pada 2009-06-23.
  7. ^ Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus (dalam bahasa Inggeris). Metropolitan Museum of Art. 2003. m/s. 75. ISBN 978-1-58839-043-1.
  8. ^ Ditemui longgar dalam tanah di kubur Hall, H. R. (Harry Reginald); Woolley, Leonard; Legrain, Leon (1900). Ur excavations. Trustees of the Two Museums by the aid of a grant from the Carnegie Corporation of New York. m/s. 525.
  9. ^ "Inside a Sumerian Temple". The Neal A. Maxwell Institute for Religious Scholarship at Brigham Young University. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-11-07. Dicapai pada 2009-06-22.
  10. ^ Woolley, C. Leonard (1965). The Sumerians. New York: W. W. Norton. m/s. 132. ISBN 0-393-00292-6.
  11. ^ Gelb, L.J. (1975). "Homo Ludens in Early Mesopotamia". Studia Orientalia. 46: 43–76 – melalui North-Holland, American Elsevier.
  12. ^ "The Firmament and the Water Above" (PDF). Westminster Theological Journal 53 (1991), 232-233. Diarkibkan (PDF) daripada yang asal pada 2009-03-05. Dicapai pada 2010-02-20.
  13. ^ Subin, Anna Della. "The Enchanted Worlds of Marshall Sahlins".
  14. ^ "Louvre Museum Official Website". cartelen.louvre.fr. Diarkibkan daripada yang asal pada 2020-06-27. Dicapai pada 2020-03-25.
  15. ^ a b c d e f g Kramer, Samuel Noah (1961), Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.: Revised Edition, Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-1047-6, diarkibkan daripada yang asal pada 2020-08-08, dicapai pada 2017-06-17
  16. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Greenwood, ISBN 978-0313294976
  17. ^ Ceram, C. W. (1967). Gods, Graves, and Scholars: The Story of Archaeology. Diterjemahkan oleh Garside, E. B.; Wilkins, Sophie (ed. 2nd). New York: Alfred A. Knopf. m/s. 317.
  18. ^ a b c Lambert, W. G. (2016). George, A. R.; Oshima, T. M. (penyunting). Ancient Mesopotamian Religion and Mythology: Selected Essays. Orientalische Religionen in der Antike. 15. Tuebingen, Germany: Mohr Siebeck. m/s. 118. ISBN 978-3-16-153674-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 2023-01-11. Dicapai pada 2020-10-06.
  19. ^ Stephens, Kathryn (2013), "An/Anu (god): Mesopotamian sky-god, one of the supreme deities; known as An in Sumerian and Anu in Akkadian", Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, University of Pennsylvania Museum, diarkibkan daripada yang asal pada 2021-07-02, dicapai pada 2017-10-14
  20. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, The British Museum Press, ISBN 0-7141-1705-6
  21. ^ a b Wright, J. Edward (2000). The Early History of Heaven. Oxford, England: Oxford University Press. m/s. 29. ISBN 0-19-513009-X. Diarkibkan daripada yang asal pada 2023-01-11. Dicapai pada 2020-10-06.
  22. ^ a b c d e f g h i Choksi, M. (2014), "Ancient Mesopotamian Beliefs in the Afterlife", World History Encyclopedia, diarkibkan daripada yang asal pada 2021-07-13, dicapai pada 2021-04-23
  23. ^ a b Barret, C. E. (2007). "Was dust their food and clay their bread?: Grave goods, the Mesopotamian afterlife, and the liminal role of Inana/Ištar". Journal of Ancient Near Eastern Religions. Leiden, The Netherlands: Brill. 7 (1): 7–65. doi:10.1163/156921207781375123. ISSN 1569-2116. Diarkibkan daripada yang asal pada 2018-10-05. Dicapai pada 2017-10-27.
  24. ^ Bertman, Stephen (2003). Handbook to life in ancient Mesopotamia. Facts on File. m/s. 143. ISBN 978-0-8160-4346-0.
  25. ^ The Sources of the Old Testament: A Guide to the Religious Thought of the Old Testament in Context. Continuum International Publishing Group. 18 May 2004. m/s. 29–. ISBN 978-0-567-08463-7. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 January 2023. Dicapai pada 7 May 2013.
  26. ^ God in Translation: Deities in Cross-cultural Discourse in the Biblical World. Wm. B. Eerdmans Publishing. 2010. m/s. 42–. ISBN 978-0-8028-6433-8. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 January 2023. Dicapai pada 7 May 2013.
  27. ^ a b Coleman, J. A.; Davidson, George (2015), The Dictionary of Mythology: An A-Z of Themes, Legends, and Heroes, London, England: Arcturus Publishing Limited, m/s. 108, ISBN 978-1-78404-478-7
  28. ^ Kramer, Samuel Noah (1983), "The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised", Anatolian Studies, British Institute at Ankara, 33: 115–121, doi:10.2307/3642699, JSTOR 3642699
  29. ^ Schneider, Tammi J. (2011), An Introduction to Ancient Mesopotamian Religion, Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdman's Publishing Company, ISBN 978-0-8028-2959-7, diarkibkan daripada yang asal pada 2023-01-11, dicapai pada 2017-08-27
  30. ^ Hallo, William W. (1996), "Review: Enki and the Theology of Eridu", Journal of the American Oriental Society, 116
  31. ^ Black, Jeremy A.; Cunningham, Graham; Robson, Eleanor (2006), The Literature of Ancient Sumer, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-929633-0, diarkibkan daripada yang asal pada 2023-01-11, dicapai pada 2017-09-20
  32. ^ "An adab to Ninlil (Ninlil A)". Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-05-03. Dicapai pada 2010-02-20.
  33. ^ McIntosh, Jane; Chrisp, Peter; Parker, Philip; Gibson, Carrie; Grant, R. G.; Regan, Sally (October 2014). History of the World in 1,000 Objects. New York: DK dan Smithsonian. m/s. 21. ISBN 978-1-4654-2289-7.
  34. ^ a b c Wolkstein, Diane; Kramer, Samuel Noah (1983), Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer, New York City, New York: Harper&Row Publishers, ISBN 0-06-090854-8
  35. ^ Harris, Rivkah (February 1991). "Inanna-Ishtar as Paradox and a Coincidence of Opposites". History of Religions. 30 (3): 261–278. doi:10.1086/463228. JSTOR 1062957.
  36. ^ Vanstiphout, H. L. (1984). "Inanna/Ishtar as a Figure of Controversy". Struggles of Gods: Papers of the Groningen Work Group for the Study of the History of Religions. Berlin: Mouton Publishers. 31: 225–228. ISBN 90-279-3460-6. Diarkibkan daripada yang asal pada 2023-01-11. Dicapai pada 2020-10-06.
  37. ^ "A hymn to Utu (Utu B)". Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-05-15. Dicapai pada 2010-02-20.
  38. ^ "A balbale to Suen (Nanna A)". Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-05-15. Dicapai pada 2010-02-20.
  39. ^ "A balbale to Nanna (Nanna B)". Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Diarkibkan daripada yang asal pada 2012-05-15. Dicapai pada 2010-02-20.
  40. ^ "Inana's descent to the nether world". The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature. Oxford University. Diarkibkan daripada yang asal pada 25 February 2021. Dicapai pada 17 June 2017.
  41. ^ F. Wiggermann, Nammu Diarkibkan 2021-06-05 di Wayback Machine [dalam] Reallexikon der Assyriologie und vorderasiatischen Archäologie vol 9, 1998, p. 135-140
  42. ^ Brisch, Nicole. "Anunna (Anunnaku, Anunnaki) (a group of gods)". Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses. University of Pennsylvania Museum. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 September 2019. Dicapai pada 17 June 2017.
  43. ^ F. Wiggermann, The Staff of Ninsubura Diarkibkan 2021-06-06 di Wayback Machine, JEOL 29
  44. ^ "Mesopotamia: the Sumerians". Washington State University. Diarkibkan daripada yang asal pada 2009-03-03. Dicapai pada 2009-06-22.
  45. ^ "Hurrin Mythology REF 1.2". Christopher B. Siren. Diarkibkan daripada yang asal pada 2004-07-06. Dicapai pada 2009-06-23.
  46. ^ Kramer, Samuel Noah (1972). Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C. (ed. Rev.). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 0812210476.
  47. ^ Kramer, Samuel Noah (1956). From the Tablets of Sumer. The Falcon's Wing Press. ASIN B000S97EZ2.

Pautan luar

sunting
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Agama_Sumeria&oldid=6480700"