Wangsa Bendahara

Wangsa Bendahara (Jawi: وڠسا بندهار‎) ialah wangsa yang memerintahi Pahang, Terengganu dan Johor semasa – yang merupakan tiga negeri dari Malaysia. Rumah diraja berasal dari bangsawan, memegang jawatan turun-temurun sebagai bendahara (pangkat tertinggi dalam golongan bangsawan Melayu) di mahkamah Singapura, Melaka dan Johor Lama sejak sekurang-kurangnya dari akhir abad ke-13.

Wangsa Bendahara وڠسا بندهار‎code: ms is deprecated
Bendera hitam Bendahara Melaka
Negara	Bersejarah Kesultanan Johor Kerajaan Pahang Kesultanan Riau-Lingga Semasa Pahang Terengganu Johor
Gelaran	Sultan Raja Bendahara
Diasaskan	1699
Pengasas	Abdul Jalil Shah IV
Ketua terkini	Sultan Abdullah
Cabang kadet	Wangsa Temenggong

Kedaulatan mereka sebagai kerabat diraja bermula pada akhir abad ke-17, apabila pemerintah terakhir Johor dari wangsa Melaka, Mahmud Shah II meninggal dunia tanpa waris lelaki. Pada tahun 1699, bendahara yang memerintah pada masa itu, Tun Abdul Jalil telah dimasyhurkan sebagai Sultan Abdul Jalil Shah IV Johor, memulakan penyatuan pemerintahan Bendahara dalam kesultanan, dengan ahli keluarga yang berlainan memegang kedua-dua gelaran sultan dan bendahara, dan kemudiannya bergelar. daripada temenggong.

Pada masa yang sama, Pahang telah ditubuhkan sebagai wilayah khas, dengan bendahara berturut-turut memerintah negeri itu sebagai wilayah peribadi mereka. Pada tahun 1770, berikutan pembubaran Empayar Johor secara beransur-ansur, negeri Pahang telah berubah menjadi kerajaan autonomi di bawah cucu Abdul Jalil IV, Tun Abdul Majid, yang keturunannya terus memerintah Pahang. Satu lagi negeri pecah belah, Kesultanan Riau-Lingga diperintah oleh keturunan Abdul Rahman Muazzam Shah, cicit Abdul Jalil IV, sehingga pembubarannya pada tahun 1911. Anak cabang, Wangsa Temenggong, telah memegang takhta Johor moden, melalui keturunan Temenggong Abdul Jamal, seorang lagi cucu Abdul Jalil IV.

Cabang lain, kerabat diraja Terengganu mewakili salah satu keturunan lelaki muda wangsa Bendahara. Pada tahun 1717, Tun Zainal Abidin, adik kepada Abdul Jalil IV telah menguasai Terengganu dengan gelaran Maharaja. Beliau mendapat pengiktirafan sebagai sultan pertama negeri itu daripada anak saudaranya Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah dari Johor pada tahun 1725.

Sejarah

Dalam Kesultanan Melaka dan Johor klasik, bendahara adalah kedudukan pentadbiran yang paling penting dan tertinggi, berkhidmat sebagai ketua semua menteri. Sebagai penasihat sultan, bendahara dilantik oleh sultan dan hanya boleh dipecat oleh sultan. Jawatan itu turun temurun dan calon dipilih daripada keturunan lelaki keluarga Bendahara. Bendahara yang paling terkenal ialah Tun Perak dari Kesultanan Melaka, yang cemerlang dalam peperangan dan diplomasi. Satu lagi bendahara yang terkenal ialah Tun Sri Lanang dari Kesultanan Johor yang merupakan tokoh penting dalam penyusunan Sejarah Melayu.

Pengukuhan pemerintahan Bendahara dalam Empayar Johor bermula pada akhir abad ke-17. Apabila Mahmud Shah II mangkat pada 1699 tanpa waris lelaki, Bendahara Tun Abdul Jalil menjadi Sultan Johor seterusnya dan menyandang gelaran Abdul Jalil Shah IV. Pelantikan baginda diterima oleh pembesar Johor berdasarkan fahaman bahawa para bendahara akan menduduki takhta sekiranya sultan mangkat tanpa waris. Semasa pemerintahannya, Pahang telah ditubuhkan sebagai wilayah khas keluarga Bendahara dan diperintah secara langsung oleh bendahara empayar yang berturut-turut.

Pada tahun 1717, Zainal Abidin, adik kepada Abdul Jalil Shah IV, menguasai Terengganu dengan gelaran Maharaja. Baginda mendapat pengiktirafan sebagai Sultan Trengganu yang pertama daripada anak saudaranya Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah dari Johor pada tahun 1725. Manakala di Pahang pula, pemerintahan sendiri telah ditubuhkan pada zaman pemerintahan Tun Abdul Majid apabila status negeri itu ditukar daripada tanah pegangan ke tanah kurnia, dengan itu Bendahara yang memerintah mendapat gelaran Raja di Pahang. Kesetiaan raja bendahara kepada sultan bagaimanapun berterusan, walaupun ia semakin lemah dari semasa ke semasa.

Pecahnya Empayar Johor

Pada zaman pemerintahan Mahmud Shah III, cicit kepada Abdul Jalil IV, kuasa Sultan secara efektif diturunkan ke ibu kota di Daik, Lingga. Manakala empayar yang lain ditadbir oleh tiga orang menteri yang berkuasa, Bendahara di Pahang, Temenggong di Johor dan Singapura, dan Yamtuan Muda di Riau. Selepas kematian Mahmud Shah III, empayar menjadi lebih berpecah apabila perselisihan penggantian di antara dua anak lelakinya, menimbulkan dua pusat kuasa, satu di Riau-Lingga, di bawah Abdul Rahman Muazzam Shah yang disokong oleh bangsawan Bugis dan Belanda, dan satu lagi di tanah besar Johor, di bawah Hussein Shah yang disokong oleh keluarga Temenggung dan British.

Pada 17 Mac 1824, Belanda dan Inggeris memuktamadkan Perjanjian Inggeris-Belanda, yang mana telah dipersetujui bahawa Singapura dan semenanjung harus berada dalam lingkungan pengaruh British, dengan pulau-pulau di selatan Singapura dalam lingkungan Belanda. Penandatanganan Perjanjian itu menjejaskan lagi perpaduan Empayar Johor dan menyumbang kepada kemunculan Pahang, Johor dan Riau-Lingga sebagai negeri merdeka. Kesultanan Riau-Lingga yang memisahkan diri akan wujud sebagai negeri naungan Belanda sehingga 1911, apabila ia dimansuhkan oleh pentadbiran kolonial Belanda. Di Kerajaan Pahang, raja bendahara keempat, Tun Ali secara rasmi melepaskan taat setianya kepada Sultan Johor dan menjadi pemerintah Pahang yang merdeka pada tahun 1853. Sementara itu, di Johor, Hussein Shah dan anaknya Ali telah menjadi raja boneka dan bermain peranan yang minimum dalam hal ehwal pentadbiran negeri, yang secara beransur-ansur berada di bawah tanggungjawab Temenggong dan British.

Pada tahun 1855, Sultan Ali menyerahkan hak kedaulatan Johor (kecuali Kesang di Muar) kepada Temenggong Daeng Ibrahim, sebagai pertukaran untuk pengiktirafan rasmi sebagai "Sultan Johor" oleh British dan elaun bulanan. Selepas pemisahan Johor, Sultan Ali telah diberikan pertuduhan pentadbiran ke atas Muar sehingga kematiannya pada tahun 1877, dan dalam kebanyakan hal pentadbiran, sering digelar sebagai "Sultan Muar".

Salasilah keluarga

Silsilah keluarga Bendahara diperolehi melalui beberapa sumber, tetapi yang paling penting ialah Sejarah Melayu yang memberikan catatan luas dari era Singapura sehingga Johor. Keturunan Tun Habib Abdul Majid menjadi sangat kontroversi, memandangkan peranannya yang terkenal sebagai moyang agung wangsa pemerintah Johor, Pahang dan Terengganu. Terdapat beberapa sumber yang memberikan maklumat yang bercanggah tentang keturunannya, yang boleh didapati dalam sekurang-kurangnya empat versi silsilah.

Antara sumbernya termasuklah Salasilah Muar yang disusun oleh R.O Winstedt dalam A History of Johore (1365–1895). Menurut versi ini, keluarga pemerintah Bendahara sekarang adalah keturunan patrilineal dari Ba'Alawi Sada, cabang dari suku Bani Hasyim yang berasal dari Hadhramaut, di wilayah yang sekarang disebut Yaman. Mereka menjejaki nasab mereka kepada al-Imam Ahmad al-Muhajir bin Isa ar-Rumi, keturunan Syiah Imam Ja'far as-Sadiq; yang merupakan keturunan langsung Fatimah, puteri Muhammad, nabi Islam. Pada penghujung abad ke-16, seorang keturunan Bani Hasyim, Sayyid Idrus, adalah antara peneroka Arab terawal yang berkhidmat sebagai pemimpin agama di Aceh. Sultan Aceh pada masa itu memujuk Idrus untuk mengahwini puterinya, dan anak lelakinya Sayyid Zainal Abidin lahir daripada kesatuan ini. Anak lelaki Idrus Zaynal Abidin juga menjadi seorang ketua agama dan berhijrah ke Johor, di mana dia berkahwin dengan Tun Kaishi, cucu Tun Sri Lanang oleh anaknya, Tun Jenal. Dari kesatuan inilah lahirnya bapa kepada Tun Habib Abdul Majid.

Sementara itu dalam beberapa versi Sejarah Melayu, Tun Habib Abdul Majid dikenal pasti sebagai 'Tun Habab' atau 'Tun Habib' anak Tun Mad Ali, yang seterusnya anak Tun Sri Lanang. Tun Habib digambarkan masih bergelar 'Tun Pikrama' ketika teks itu ditulis. 'Tun Pikrama' ialah gelaran yang digunakan secara tradisi untuk bendahara masa hadapan. Ini membayangkan bahawa Tun Habib Abdul Majid adalah keturunan langsung Dewan Bendahara yang secara tradisinya mewarisi gelaran bendahara dalam pentadbiran Singapura, Melaka dan Johor.

• B.S.M - Bendahara Seri Maharaja
• B.S.N.D - Bendahara Seri Nara Diraja
• B.S.R - Bendahara Sewa Raja
• B.P.R - Bendahara Paduka Raja
• B.P.T - Bendahara Paduka Tuan
• B.P.M - Bendahara Paduka Maharaja
• T.P.T - Temenggung Paduka Tuan
• T.S.M - Temenggung Seri Maharaja
• T.P.R - Temenggung Paduka Raja

Bibliografi

• Abdul Samad Ahmad (1979), Sulalatus Salatin, Dewan Bahasa dan Pustaka, ISBN 978-983-62-5601-0, diarkibkan daripada yang asal pada 12 Oktober 2013
• Ahmad Jelani Halimi (2008), Sejarah Dan Tamadun Bangsa Melayu ('History and the Civilisation of Malay people'), Kuala Lumpur: Utusan Publication & Distributors, ISBN 978-9-6761-2155-4
• Ahmad Sarji Abdul Hamid (2011), The Encyclopedia of Malaysia, 16 - The Rulers of Malaysia, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-54-9
• Andaya, Barbara Watson; Andaya, Leonard Yuzon (1984), A History of Malaysia, London: Palgrave Macmillan, ISBN 978-0-312-38121-9
• Ahmat Adam (2016), Sulalat u’s-Salatin, yakni per[tu]turan segala raja-raja, dialih aksara dan disunting dengan kritis, serta diberi anotasi dan Pengenalan (Sulalat u’s-Salatin, that is the genealogy of kings, transliterated and critically edited, with annotations and introductions), Yayasan Karyawan, ISBN 978-9-8395-1023-2
• Barnard, Timothy P. (2004), Contesting Malayness: Malay identity across boundaries, Singapore: Singapore University press, ISBN 9971-69-279-1
• Benjamin, Geoffrey, Issues in the Ethnohistory of Pahang, Lembaga Muzium Negeri Pahang (Museum Authority of Pahang)
• Buyong Adil (1980), Sejarah Johor (History of Johor), Dewan Bahasa dan Pustaka
• Hood Salleh (2011), The Encyclopedia of Malaysia, 12 - Peoples and Traditions, Editions Didier Millet, ISBN 978-981-3018-53-2
• Linehan, William (1973), History of Pahang, Malaysian Branch Of The Royal Asiatic Society, Kuala Lumpur, ISBN 978-0710-101-37-2
• Milner, Anthony (2010), The Malays (The Peoples of South-East Asia and the Pacific), Wiley-Blackwell, ISBN 978-1444-339-03-1
• (Tun) Suzana (Tun) Othman (2002), Institusi Bendahara: Permata Melayu yang Hilang: Dinasti Bendahara Johor-Pahang (The Bendahara Institution: The Lost Malay Jewel: The Dynasty of Bendahara of Johor-Pahang), Pustaka BSM Enterprise, ISBN 983-40566-6-4
• Ooi, Keat Gin (2009), Historical Dictionary of Malaysia, Kuala Lumpur: Scarecrow Press, ISBN 978-0-8108-5955-5
• Pejabat D.Y.M.M. Paduka Seri Sultan Perak (2021), Senarai Sultan Perak ('List of Sultans of Perak')
• Tun Suzana Tun Othman; Hj Muzaffar Dato' Hj Mohamad (2006), Ahlul-Bait (keluarga) Rasulullah SAW & Kesultanan Melayu, Kuala Lumpur: Crescent News, ISBN 978-9-8330-2012-6
• Suzana Haji Othman (2018), Sejarah Pergolakan dan Pergelutan Bendahara Johor-Pahang 1613-1863 (A History of Conflicts and Struggles of Bendahara of Johor-Pahang 1613-1863)), Dewan Bahasa Pustaka, ISBN 978-9-8346-1153-8
• Trocki, Carl A. (2007), Prince of Pirates: The Temenggongs and the Development of Johor and Singapore, 1784-1885, National University of Singapore Press, ISBN 978-997-1693-76-3
• Yusoff Iskandar; Aruna Gopinath (1992), Tradisi Persejarahan Pahang Darul Makmur, 1800-1930 (Historisation tradition of Pahang Darul Makmur, 1800-1930), Tempo Publications (M), ISBN 978-9-6721-6590-3