Wikipedia

Sun Yat-sen

(Dilencongkan daripada Sun Yat Sen)
Nama ini merupakan nama orang dalam bahasa Cina; nama keluarganya ialah Sun.

Sun Yat-sen[b] (/ˈsʊnˈjɑːtˈsɛn/;[1] 12 November 1866 – 12 Mac 1925) merupakan seorang doktor, revolusioner, negarawan, dan falsafah politik Cina yang mengasaskan Republik China (ROC) dan parti politik pertamanya, Kuomintang (KMT) selaku pemimpin. Sebagai pemimpin terpenting dalam 1911, Sun bertanggungjawab dalam revolusi menggulingkan kerajaan Dinasti Qing pada dan berkhidmat sebagai Presiden Pemerintah Sementara Republik China (1912) .[2]

Sun Yat-sen
孫逸仙
Sun pada tahun 1922
Republik China Presiden Sementara
Republik China Pertama
Dalam jawatan
1 Januari 1912 – 10 Mac 1912
Naib PresidenLi Yuanhong
Didahului olehPejabat ditubuhkan
Digantikan olehYuan Shikai
Premier Kuomintang
Dalam jawatan
10 Oktober 1919 – 12 Mac 1925
Didahului olehPejabat ditubuhkan
Digantikan olehZhang Renjie (sebagai Pengerusi)
Maklumat peribadi
Lahir
Sun Te-ming (孫德明)

(1866-11-12)12 November 1866
Dinasti Qing Cuiheng, Kwangtung, Dinasti Qing
Meninggal dunia12 Mac 1925(1925-03-12) (umur 58)
Republik China Peking, Republik China
Tempat semadiMakam Sun Yat-sen
Parti politikKuomintang
Pasangan
Anak4, termasuk Sun Fo
Ibu bapa
PendidikanKolej Perubatan Hong Kong untuk Cina (MD)
Bidang pengkhususan
  • Doktor
  • negarawan
Tandatangan (Bahasa Cina)孫文, Sun's signature in Chinese, from a piece of calligraphy in the National Palace Museum
TandatanganTandatangan
Perkhidmatan tentera
Cabang/khidmatTentera Darat Republik China
Tahun khidmat1917–1925
PangkatDayuanshuai
Perang/Pertempuran
Nama biasa dalam bahasa Inggeris
Tulisan Cina Tradisional孫逸仙
Tulisan Cina Ringkas孙逸仙
Hanyu PinyinSūn Yìxiān
JyutpingSyun1 Jat6-sin1
Nama biasa dalam bahasa Cina
Tulisan Cina Tradisional孫中山
Tulisan Cina Ringkas孙中山
Hanyu PinyinSūn Zhōngshān
JyutpingSyun1 Zung1-saan1
Nama kesopanan
Tulisan Cina Tradisional孫載之
Tulisan Cina Ringkas孙载之
Hanyu PinyinSūn Zàizhī
JyutpingSyun1 Zoi3-zi1

Dilahirkan dalam keluarga petani di Guangdong, Sun mendapat pendidikan di luar negara di Hawaii dan kembali ke China untuk menamatkan pengajian dari sekolah perubatan di Hong Kong. Beliau mengetuai anti-Qing revolusioner bawah tanah di China Selatan, United Kingdom, dan Jepun sebagai salah satu daripada Empat Penyamun dan menjadi terkenal sebagai pengasas pelbagai gerakan penentang, termasuk Persatuan Masyarakat China dan Tongmenghui. Walaupun beliau dianggap sebagai salah seorang tokoh terpenting China moden, kehidupan politiknya yang berkempen menentang pemerintahan Manchu yang memihak kepada sebuah republik China menampilkan perjuangan berterusan dan tempoh pengasingan yang kerap.

Selepas kejayaan Revolusi 1911, Sun mengisytiharkan penubuhan Republik China tetapi terpaksa melepaskan jawatan presiden kepada jeneral Yuan Shikai yang mengawal Tentera Beiyang yang berkuasa, akhirnya diasingkan di Jepun. Beliau kemudian kembali untuk melancarkan kerajaan revolusioner di selatan China untuk mencabar panglima perang yang menguasai sebahagian besar negara berikutan kematian Yuan pada tahun 1916. Pada tahun 1923, Sun menjemput wakil Komunis Antarabangsa ke Guangzhou untuk menyusun semula KMT dan membentuk Persatuan Bersatu Pertama dengan Parti Komunis China (PKC). Beliau tidak hidup untuk melihat partinya menyatukan negara di bawah penggantinya, Chiang Kai-shek, dalam Ekspedisi Utara. Semasa tinggal di Beijing, Sun meninggal dunia akibat kanser pundi hempedu pada tahun 1925.

Uniknya di kalangan pemimpin China abad ke-20, Sun dihormati di kedua-dua Taiwan (di mana beliau secara rasminya adalah "Bapa Negara") dan di Republik Rakyat China (di mana beliau secara rasminya adalah "Pelopor Revolusi") kerana peranan pentingnya dalam menamatkan pemerintahan Qing dan mengawasi kesimpulan sistem dinasti Cina. Falsafah politiknya, yang dikenali sebagai Tiga Prinsip Rakyat, berusaha untuk memodenkan China dengan memperjuangkan nasionalisme, demokrasi, dan mata pencarian rakyat dalam satu kesatuan yang harmoni etnik (Zhonghua minzu).[3] Falsafah itu diperingati sebagai Lagu Kebangsaan Republik China, yang dikarang oleh Sun.

Nama

sunting
Rencana utama: Nama Sun Yat-sen
 
Syiling perak: 1 yuan – Sun Yat Sen, 1927

Nama silsilah Sun ialah Sun Deming (Kantonis: Syūn Dāk-mìhng; 孫德明).[4][5] Semasa kecil, nama panggilan ialah Tai Tseung (Dai-jeuhng; 帝象).[4] Di sekolah, seorang guru memberinya nama Sun Wen (Syūn Màhn; 孫文), yang digunakan oleh Sun sepanjang hayatnya. Nama kesopanan Sun ialah Zaizhi (Jai-jī; 載之), dan nama yang dibaptiskan ialah Rixin (Yaht-sān; 日新) [6] Semasa di sekolah di Hong Kong British, beliau mendapat nama pena Yat-sen (逸仙; Yìxiān).[7] Nama yang paling masyhur dikenali di China iaitu Sun Zhongshan (Syūn Jūng-sāan; 孫中山; juga dirumikan Chung Shan) berasal daripada nama samaran Kikori Nakayama (中山樵; Nakayama Kikori) yang diberikan oleh Tōten Miyazaki ketika beliau bersembunyi di Jepun.[4] Bandar tempat kelahirannya telah dinamakan semula Zhongshan sebagai penghormatan kepadanya mungkin sejurus selepas kematiannya pada tahun 1925. Zhongshan ialah salah satu daripada beberapa bandar yang dinamakan sempena nama orang di China dan kekal sebagai nama rasmi bandar itu semasa pemerintahan Komunis.

Awal hayat

sunting

Kelahiran

sunting

Sun Deming dilahirkan pada 12 November 1866 kepada Sun Dacheng dan Madame Yang.[8] Tempat kelahirannya ialah kampung Cuiheng, Kaunti Xiangshan (kini Bandar Zhongshan), Wilayah Canton (kini Guangdong).[8] Beliau berketurunan Hakka dan Kantonis.[9][10] Bapanya memiliki tanah yang sangat sedikit dan bekerja sebagai tukang jahit di Makau dan sebagai pengembara dan kuli.[11] Selepas menamatkan pendidikan rendah dan bertemu rakan zaman kanak-kanak Lu Haodong,[4] beliau berpindah ke Honolulu di Pemerintah Hawaii, di mana beliau menjalani kehidupan yang selesa dengan kekayaan sederhana yang disokong oleh abangnya Sun Mei.[12][13][14][15]

Pendidikan

sunting
 
Sun Yat-sen (baris belakang, keempat dari kanan) dan keluarganya

Semasa tinggal di Honolulu, Sun memulakan pendidikannya pada usia 10 tahun,[4] menghadiri sekolah menengah di Hawaii.[16] Pada tahun 1878, selepas menerima beberapa tahun persekolahan tempatan, seorang Sun yang berusia 13 tahun pergi tinggal bersama abangnya[4] yang kemudiannya membuat sumbangan besar untuk menggulingkan dinasti Qing, dan yang membiayai kehadiran Sun di Sekolah Iolani.[12][13][14][15] Di sana, beliau belajar bahasa Inggeris, sejarah British, matematik, sains, dan agama Kristian.[4] Sun pada mulanya tidak dapat berbahasa Inggeris, tetapi dengan cepat memperolehnya, menerima hadiah untuk pencapaian akademik kurniaan Raja Kalākaua, dan menamatkan pengajian pada tahun 1882.[17] Dia kemudiannya menghadiri Kolej Oahu (kini Sekolah Punahou) selama satu semester.[4][18] Menjelang tahun 1883, minat Sun terhadap agama Kristian menjadi sangat membimbangkan abangnya—yang, melihat penukarannya tidak dapat dielakkan, menghantar Sun kembali ke China.[4]

Sekembalinya ke China, seorang Sun berusia 17 tahun bertemu dengan rakan zaman kanak-kanaknya Lu Haodong di Kuil Beiji (北極殿) di Cuiheng,[4] tempat penduduk kampung melakukan penyembuhan rakyat tradisional dan menyembah patung Tuhan Bintang Utara. Merasa menghina amalan ini,[4] Sun dan Lu menimbulkan kemarahan rakan sekampung mereka dengan memecahkan berhala kayu; akibatnya, ibu bapa Sun berasa terpaksa menghantarnya ke Hong Kong.[4][19] Pada November 1883, Sun mula menghadiri Rumah dan Rumah Anak Yatim Diocesan di Jalan Timur (kini Sekolah Lelaki Diocesan),[20][21] dan dari 15 April 1884 beliau bersekolah di Sekolah Pusat Pemerintah di Jalan Gough (kini Kolej Ratu), sehingga menamatkan pengajian pada 1886.[22][23]

Pada tahun 1886, Sun belajar perubatan di Hospital Guangzhou Boji di bawah mubaligh Kristian John Glasgow Kerr.[4] Menurut bukunya "Diculik di London", pada tahun 1887 Sun mendengar tentang pembukaan Kolej Perubatan Hong Kong Cina (pendahulu Universiti Hong Kong).[24] Beliau segera berusaha untuk hadir, dan terus mendapatkan lesen untuk mengamalkan perubatan daripada institusi itu pada tahun 1892;[4][7] daripada kelas dua belas pelajar, Sun adalah salah seorang daripada dua yang lulus.[25][26][27]

Pandangan agama dan pemelukan agama Kristian

sunting

Pada awal 1880-an, Sun Mei telah menghantar abangnya ke Sekolah ʻIolani, yang berada di bawah pengawasan Gereja Hawaii dan diarahkan oleh seorang prelat Anglikan, Alfred Willis, dengan bahasa pengantarnya ialah bahasa Inggeris. Di sekolah itu, Sun waktu muda mula-mula bersentuhan dengan agama Kristian.

Sun kemudiannya dibaptiskan di Hong Kong pada 4 Mei 1884 oleh Rev. Charles Robert Hager,[28][29][30] seorang mubaligh Amerika dari Gereja Jemaah Amerika Syarikat (Lembaga Pesuruhjaya Amerika), yang menghina abangnya. Menteri itu juga akan membina persahabatan dengan Sun.[31][32] Sun menghadiri To Gereja Tsai (道濟會堂), diasaskan oleh Persatuan Mubaligh London pada tahun 1888,[33] semasa beliau belajar perubatan di Kolej Perubatan Hong Kong. Matahari menggambarkan revolusi yang serupa dengan misi penyelamatan gereja Kristian. Penukarannya kepada agama Kristian adalah berkaitan dengan cita-cita revolusionernya dan dorongan untuk kemajuan.[32]

Keterlibatan dalam revolusi

sunting

Empat Penyamun

sunting
 
Sun (dua dari kiri) dan rakan-rakannya Empat Penyamun: Yeung Hok-ling (kiri), Chan Siu-bak (tengah), Yau Lit (kanan), dan Guan Jingliang (關景良, berdiri) di Kolej Perubatan Hong Kong, sekitar tahun 1888

Semasa pemberontakan dinasti Qing sekitar tahun 1888, Sun berada di Hong Kong bersama sekumpulan pemikir revolusioner, yang digelar Empat Penyamun, di Kolej Perubatan Hong Kong.[34]

Daripada Persatuan Sastera Furen kepada Persatuan Membangkit China

sunting

Pada tahun 1891, Sun bertemu rakan-rakan revolusioner di Hong Kong termasuk Yeung Ku-wan yang merupakan ketua dan pengasas Persatuan Sastera Furen.[35] Kumpulan itu menyebarkan idea untuk menggulingkan Qing. Pada tahun 1894, Sun menulis petisyen 8,000 aksara kepada Vycheroy Qing, Li Hongzhang membentangkan ideanya untuk memodenkan China.[36][37][38] Beliau pergi ke Tianjin untuk membentangkan petisyen secara peribadi kepada Li tetapi tidak diberikan kehadiran.[39] Selepas pengalaman itu, Sun berpaling tidak boleh ditarik balik ke arah revolusi. Beliau meninggalkan China ke Hawaii dan mengasaskan Persatuan Membangkit China, yang komited untuk merevolusikan kemakmuran China. Ia adalah masyarakat revolusioner nasionalis China yang pertama.[40] Ahli-ahli diambil terutamanya daripada ekspatriat Cina, terutamanya daripada kelas sosial yang lebih rendah. Bulan yang sama pada tahun 1894, Persatuan Sastera Furen telah digabungkan dengan bahagian Hong Kong bagi Persatuan Membangkit China.[35] Selepas itu, Sun menjadi setiausaha Persatuan Membangkit China yang baru bergabung, yang diketuai Yeung Ku-wan sebagai presiden.[41] Mereka menyamar aktiviti mereka di Hong Kong di bawah kendalian perniagaan dengan nama "Kelab Kuen Hang"[42]:90 (乾亨行).

Persatuan Langit dan Bumi dan ke luar negara mengembara untuk mendapatkan sokongan kewangan

sunting

Sebuah mazhab "Persatuan Langit dan Bumi" yang dikenali sebagai Tiandihui telah wujud sejak sekian lama.[43] Kumpulan itu juga telah dirujuk sebagai "tiga organisasi yang bekerjasama", serta kongsi gelap.[43] Sun terutamanya menggunakan kumpulan itu untuk memanfaatkan perjalanannya ke luar negara untuk mendapatkan sokongan kewangan dan sumber selanjutnya untuk revolusinya.[43]

Perang China-Jepun Pertama

sunting

Pada tahun 1895, China mengalami kekalahan teruk semasa Perang China-Jepun Pertama. Terdapat dua jenis respons. Satu kumpulan intelektual berpendapat bahawa kerajaan Manchu Qing boleh memulihkan legitimasinya dengan berjaya memodenkan.[44] Menegaskan bahawa menggulingkan Manchu akan mengakibatkan huru-hara dan akan menyebabkan China diukir oleh imperialis, intelektual seperti Kang Youwei dan Liang Qichao menyokong bertindak balas dengan inisiatif seperti Reformasi Seratus Hari.[44] Dalam puak lain, Sun Yat-sen dan yang lain seperti Zou Rong mahukan revolusi untuk menggantikan sistem dinasti dengan negara bangsa moden dalam bentuk republik.[44] Pembaharuan Seratus Hari ternyata gagal pada tahun 1898.[45]

Pemberontakan dan pengasingan pertama

sunting

Pemberontakan Guangzhou Pertama

sunting
 
Plak di London menandakan tapak rumah di 4 Warwick Court, WC1, di mana Sun Yat-sen tinggal dalam pengasingan
 
Surat daripada Sun Yat-sen kepada James Cantlie yang mengumumkan kepadanya bahawa beliau telah menyandang jawatan Presiden Pemerintah Sementara Republik China, bertarikh 21 Januari 1912

Pada tahun kedua penubuhan Persatuan Membangkit China, pada 26 Oktober 1895, kumpulan itu merancang dan melancarkan pemberontakan Guangzhou Pertama menentang Qing di Guangzhou.[37] Yeung Ku-wan mengarahkan pemberontakan bermula dari Hong Kong.[41] Walau bagaimanapun, rancangan telah dibocorkan, dan lebih daripada 70 ahli, termasuk Lu Haodong, telah ditangkap oleh kerajaan Qing. Pemberontakan itu gagal. Sun menerima sokongan kewangan kebanyakannya daripada abangnya, yang menjual sebahagian besar 12,000 ekar ladang dan lembunya di Hawaii.[12] Selain itu, ahli keluarga dan saudara-mara Sun akan berlindung di rumah abangnya Sun Mei di Kamaole di Kula, Maui.[12][13][14][15][46]

Pengasingan di United Kingdom

sunting

Semasa dalam buangan di London pada tahun 1896, Sun mengumpul wang untuk parti revolusionernya dan untuk menyokong pemberontakan di China. Walaupun peristiwa yang membawa kepada itu tidak jelas, Sun Yat-sen telah ditahan di Legasi China di London, di mana perkhidmatan rahsia China merancang untuk menyeludup dia kembali ke China untuk membunuhnya atas tindakan revolusionernya.[47] Beliau dibebaskan selepas 12 hari dengan usaha James Cantlie, The Globe, The Times, dan Pejabat Luar British, yang menjadikan Sun sebagai wira di United Kingdom.[c] James Cantlie, bekas guru Sun di Kolej Perubatan Cina Hong Kong, mengekalkan persahabatan seumur hidup dengan Sun dan kemudian menulis biografi awal tentangnya.[49] Sun menulis sebuah buku pada tahun 1897 tentang penahanannya, "Diculik di London."[24]

Pengasingan di Jepun

sunting

Sun mengembara melalui Kanada ke Jepun untuk memulakan pengasingannya di sana. Beliau tiba di Yokohama pada 16 Ogos 1897 dan bertemu dengan ahli politik Jepun, Tōten Miyazaki. Kebanyakan orang Jepun yang bekerja secara aktif dengan Sun telah didorong oleh penentangan Pan-Asia terhadap imperialisme Barat.[50] Di Jepun, Sun juga bertemu Mariano Ponce, seorang diplomat Republik Filipina Pertama.[51]

Semasa Revolusi Filipina dan Perang Filipina-Amerika, Sun membantu Ponce mendapatkan senjata yang telah diselamatkan daripada Tentera Empayar Jepun dan menghantar senjata itu ke Filipina. Dengan membantu Republik Filipina, Sun berharap agar rakyat Filipina mengekalkan kemerdekaan mereka supaya beliau dapat bernaung di negara itu dalam melancarkan satu lagi revolusi China. Walau bagaimanapun, apabila perang berakhir pada Julai 1902, Amerika Syarikat muncul sebagai pemenang daripada perang tiga tahun yang pahit menentang Republik. Oleh itu, Sun tidak berpeluang untuk bersekutu dengan Filipina dalam revolusinya di China.[52]

Pada tahun 1897, melalui pengenalan oleh Miyazaki Toten, Sun Yat-sen bertemu dengan Tōyama Mitsuru organisasi politik Genyosha. Melalui Toyama, beliau menerima sokongan kewangan untuk aktiviti dan perbelanjaan sara hidupnya di Tokyo daripada Hiraoka Kotarō [ja]. Selain itu, kediamannya, sebuah rumah agam seluas 2,000 meter persegi di Waseda-Tsurumaki-cho, telah diatur oleh Inukai Tsuyoshi.

Pada tahun 1899, Pemberontakan Boxer berlaku.[53] Pada tahun berikutnya, Sun Yat-sen mencuba satu lagi pemberontakan di Huizhou, tetapi ia berakhir dengan kegagalan. Pada tahun 1902, walaupun sudah mempunyai seorang isteri di China, beliau berkahwin dengan wanita Jepun, Kaoru Otsuki.[24] Tambahan pula, beliau mengekalkan Asada Haru [ja] sebagai perempuan simpanan dan kerap memintanya menemaninya.

Daripada pemberontakan yang gagal kepada revolusi

sunting

Pemberontakan Huizhou

sunting

Pada 22 Oktober 1900, Sun mengarahkan pelancaran Pemberontakan Huizhou untuk menyerang Huizhou dan pihak berkuasa wilayah di Guangdong.[54] Itu berlaku lima tahun selepas Pemberontakan Guangzhou yang gagal. Kali ini, Sun merayu kepada kongsi gelap untuk mendapatkan bantuan.[55] Pemberontakan adalah satu lagi kegagalan. Miyazaki, yang mengambil bahagian dalam pemberontakan bersama Sun, menulis satu kisah tentang usaha revolusi di bawah tajuk "Mimpi 33 Tahun" (三十三年之夢) pada tahun 1902.[56][57][58]

Mendapat sokongan daripada diaspora Cina Siam

sunting

Pada tahun 1903, Sun membuat lawatan rahsia ke Bangkok di mana beliau mencari dana untuk tujuannya di Asia Tenggara. Pengikut setianya menerbitkan akhbar, memberikan sokongan yang tidak ternilai kepada penyebaran prinsip dan cita-cita revolusionernya di kalangan Cina Siam di Siam. Di Bangkok, Sun melawat Jalan Yaowarat, di Chinatown di bandar itu. Di jalan itu, Sun memberikan ucapan yang mendakwa bahawa Orang Cina seberang laut adalah "Ibu Revolusi." Beliau juga bertemu dengan saudagar Cina tempatan Seow Houtseng,[59] yang menghantar bantuan kewangan kepadanya.

Ucapan Sun di Jalan Yaowarat telah diperingati oleh jalan itu yang kemudiannya dinamakan "Jalan Sun Yat Sen" atau "Soi Sun Yat Sen" (Thai: ซอยซุนยัตเซ็น) sebagai penghormatan kepadanya.[60]

Mendapat sokongan daripada diaspora di Amerika

sunting

Menurut Lee Yun-ping, pengerusi masyarakat sejarah China, Sun memerlukan sijil untuk memasuki Amerika Syarikat kerana Akta Pengecualian Cina 1882 akan menghalangnya.[61]

Pada bulan Mac 1904, semasa menetap di Kula, Maui, Sun Yat-sen memperoleh Sijil Kelahiran Hawaii, yang dikeluarkan oleh Wilayah Hawaii, menyatakan bahawa "dia dilahirkan di Kepulauan Hawaii pada hari ke-24 November, A.D. 1870."[62][63] Beliau meninggalkannya selepas ia memenuhi tujuannya untuk memintas Akta Pengecualian Cina.[63] Fail rasmi Amerika Syarikat menunjukkan bahawa Sun berkewarganegaraan Amerika Syarikat, berpindah ke China bersama keluarganya pada usia 4 tahun, dan kembali ke Hawaii 10 tahun kemudian.[64]

Pada 6 April 1904, pada percubaan pertamanya untuk memasuki Amerika Syarikat, Sun Yat-sen mendarat di San Francisco. Beliau telah ditahan dan berdepan kemungkinan pengusiran.[61] Sun, yang diwakili oleh firma guaman Ralston & Siddons, yang berpangkalan di Washington DC, memfailkan rayuan dengan Pesuruhjaya Agung Imigresen pada 26 April 1904. Pada 28 April 1904, pemangku setiausaha Jabatan Perdagangan dan Buruh dalam keputusan empat muka surat yang terkandung dalam fail kes, mengetepikan perintah pengusiran dan mengarahkan Pesuruhjaya Imigresen di San Francisco untuk "membenarkan Sun Yat-sen tersebut mendarat." Sun kemudiannya dibebaskan untuk memulakan lawatan mengumpul dananya di Amerika Syarikat.[61]

Kembali ke buangan di Jepun

sunting

Pada tahun 1900, Sun Yat-sen buat sementara waktu buang negeri ke Jepun semula. Semasa berada di Jepun, beliau menyatakan fikirannya kepada Inukai Tsuyoshi, dengan berkata, "Pemulihan Meiji ialah langkah pertama revolusi China, dan revolusi China ialah langkah kedua Pemulihan Meiji."[65]

Pada masa ini, Sun berkahwin dengan Soong Ching-ling, anak perempuan kedua Soong Jiashu [ja], yang juga seorang Hakka seperti beliau. Terdapat pelbagai teori mengenai tahun perkahwinan mereka, tetapi secara amnya dipercayai berlaku antara 1913 dan 1916 semasa Sun dibuang negeri di Jepun. Susunan perkahwinan mereka disokong oleh Umeya Shokichi, seorang penyokong Jepun yang memberikan bantuan kewangan.[66][67]

Pada masa itu, Fusanosuke Kuhara, seorang tokoh terkemuka dalam kalangan politik dan perniagaan Jepun, menjemput Sun ke vilanya, Nihonkan, yang terletak di mana terletaknya restoran semasa "Kochuan" di Shirokane Happo-en. Kuhara menawarkan Sun "Bilik Orkid" yang baru dibina untuk menggalakkan dan menyokong rakannya yang tinggal di negara asing.

Bilik Orkid dilengkapi dengan laluan rahsia melarikan diri yang dikenali sebagai "Lapangan Melarikan Diri Sun Yat-sen." Langkah berjaga-jaga ini termasuk pintu tersembunyi di belakang perapian, yang membawa kepada terowong bawah tanah, menyediakan laluan melarikan diri sekiranya berlaku kecemasan.

Menyatukan pasukan Tongmenghui di Tokyo

sunting
Rencana utama: Tongmenghui
 
Surat dengan meterai Sun yang memulakan Tongmenghui di Hong Kong

Pada tahun 1904, Sun Yat-sen datang dengan matlamat "mengusir orang gasar Tatar (khususnya, Manchu), menghidupkan semula Zhonghua, menubuhkan Republik, dan mengagihkan tanah sama rata di kalangan rakyat" (驅除韃虜, 恢復中華, 創立民國, 平均地權).[68] Salah satu warisan utama Sun ialah penciptaan falsafah politiknya mengenai Tiga Prinsip Rakyat. Prinsip-prinsip ini termasuk prinsip nasionalisme (minzu, 民族), demokrasi (minquan, 民權), dan kebajikan (minsheng, 民生).[68]

Pada 20 Ogos 1905, Sun bergabung tenaga dengan pelajar Cina revolusioner yang belajar di Tokyo untuk membentuk kumpulan bersatu Tongmenghui (Liga Bersatu), yang menaja pemberontakan di China.[68][69] Menjelang tahun 1906, bilangan ahli Tongmenghui mencapai 963 orang.[68]

Mendapat sokongan daripada orang Cina Malaya

sunting
 
Bahagian dalam Wan Qing Yuan yang memaparkan barangan dan foto Sun
 
Muzium Sun Yat-sen di George Town, Pulau Pinang, Malaysia, tempat beliau merancang Revolusi Xinhai.[70]

Keterkenalan dan kepopularan Sun melangkaui wilayah China Raya, khususnya ke Nanyang (Asia Tenggara), di mana sebilangan besar Cina tinggal di Tanah Melayu (Malaysia dan Singapura). Di Singapura, beliau bertemu dengan saudagar Cina tempatan Teo Eng Hock (張永福), Tan Chor Nam (陳楚楠) dan Lim Nee Soon (林義順), yang menandakan bermulanya sokongan langsung daripada Cina Nanyang. Bahagian Tongmenghui Singapura telah ditubuhkan pada 6 April 1906,[71] tetapi beberapa rekod mendakwa tarikh penubuhannya adalah akhir tahun 1905.[71] Villa yang digunakan oleh Sun dikenali sebagai Wan Qing Yuan.[71][72] Singapura ketika itu adalah ibu pejabat Tongmenghui.[71]

Selepas mengasaskan Tongmenghui, Sun menyokong penubuhan Chung Shing Jit Poh sebagai jurucakap perikatan untuk mempromosikan idea revolusioner. Kemudian, beliau memulakan penubuhan kelab membaca di seluruh Singapura dan Malaysia untuk menyebarkan idea-idea revolusioner oleh golongan bawahan melalui pembacaan umum cerita akhbar. Perpustakaan Cina Bersatu, yang diasaskan pada 8 Ogos 1910, merupakan salah satu kelab membaca sedemikian, yang mula-mula ditubuhkan di hartanah yang dipajak di tingkat dua Pedagang Garam Wan He di North Boat Quay.[73]

Bangunan Perpustakaan Bersatu China sebenar yang pertama dibina antara 1908 dan 1911 di bawah Fort Canning, di Jalan Armenia 51, dan mula beroperasi pada 1912. Perpustakaan itu telah ditubuhkan sebagai sebahagian daripada 50 bilik bacaan oleh republik Cina untuk berfungsi sebagai stesen maklumat dan pusat perhubungan bagi para revolusioner. Pada tahun 1987, perpustakaan telah dipindahkan ke tapaknya sekarang di Jalan Cantonment.

Pemberontakan

sunting

Berpuak-puak anti-Sun

sunting

Revolusi 1911

sunting

Republik China pemerintahan saling berganti

sunting

Pemerintah sementara

sunting

Pemerintah Beiyang

sunting

Parti Nasionalis baru pada tahun 1912, Revolusi Kedua gagal dan pengasingan baru

sunting

Panglima perang huru-hara

sunting

Perikatan dengan Parti Komunis dan Ekspedisi Utara

sunting

Pemerintah tentera Guangzhou

sunting

Persatuan Bersatu Pertama

sunting

Kebimbangan kewangan

sunting

Akhir hayat

sunting

Ucapan akhir

sunting

Kematian

sunting

Peninggalan

sunting

Perebutan kuasa

sunting

Ketokohan dan penyanjungan sebagai Bapa Negara

sunting

Sun Yat-sen kekal unik dalam kalangan pemimpin China abad ke-20 kerana reputasi beliau yang tinggi di tanah besar China dan juga Taiwan. Di Taiwan, beliau disanjung sebagai Bapa Republik China, serta dikenali dengan gelaran anumerta beliau Bapa Negara, Encik Sun Chungshan (bahasa Cina: 國父　孫中山先生, yang mana ruangan satu aksara tadi merupakan lambang penghormatan tradisional). Wajah beliau masih mudah dijumpai di kawasan upacara seperti di bilik darjah sekolah awam, dari sekolah rendah hingga sekolah tinggi. Selain itu, wajah beliau masih wujud dalam cetakan matawang baru.

Berbanding pula dengan Chiang Kai-shek, yang kebanyakan kelibat wajah beliau dipadamkan daripada tempat awam pada 1990-an. Perbezaan ini mungkin banyak disebabkan kenyataan bahawa tidak seperti Chiang, Sun tidak memainkan apa-apa peranan dalam mentadbir Taiwan, maka menyebut Sun tidak banyak menimbulkan reaksi negatif dalam kalangan mangsa-mangsa penindasan kerajaan sebelum pemansuhan Undang-undang Ketenteraan pada tahun 1987 berbanding menyebut pemimpin-pemimpin Kuomintang yang lain.

Pelopor revolusi

sunting

Tiga Prinsip Rakyat Baru

sunting

Salah satu peninggalan utama Sun ialah falsafah politik beliau, iaitu Tiga Prinsip Rakyat (sanmin zhuyi, 三民主義). Prinsi-prinsip ini termasuklah prinsip nasionalisme (minzu, 民族), demokrasi (minquan, 民權) dan kebajikan rakyat (minsheng, 民生). Prinsip-prinsip ini masih mengekalkan tempatnya dalam bahasa retorik kedua-dua pihak Kuomintang dan Parti Komunis Cina melalui pentafsiran yang jauh berbeza daripada satu sama lain. Perbezaan pentafsiran ini sebahagiannya diakibatkan kenyataan bahawa Sun kelihatan mengamalkan sikap yang samar-samar terhadap kedua-dua kaedah pembangunan secara kapitalis dan komunis, serta juga kematiannya secara tiba-tiba pada tahun 1925, sebelum beliau sempat menyiapkan siri syarahan Tiga Prinsip Rakyat yang kini terkenal. Tambahan pula, Sun juga salah seorang daripada santo-santo utama dalam agama Cao Dai Vietnam.

Kes penyingkiran lambang KMT

sunting

Perbahasan Pengasas Bapa negara

sunting

Pandangan politik

sunting

Terhadap konsep dan budaya baharu

sunting

Pembangunan ekonomi

sunting

Pan-Asianisme

sunting

Hubungan dengan Jepun

sunting

Pemulihan Meiji dan Pandangan Revolusi Sun Yat-sen

sunting

Hubungan dengan orang Jepun

sunting

Kuliah Asiaisme Hebat

sunting

Keluarga

sunting

Peninggalan budaya

sunting

Memorial dan struktur di Asia

sunting

Galeri

sunting

Memorial dan struktur di luar Asia

sunting
sunting

Opera

sunting

Siri televisyen dan filem

sunting

Persembahan

sunting

Lihat juga

sunting

Nota

sunting
  1. ^ Cina: 國父; pinyin: Guófù
  2. ^ Cina tradisional: 孫逸仙; Cina ringkas: 孙逸仙; pinyin: Sūn Yìxiān
    Biasanya dikenali sebagai Sun Zhongshan (孙中山) dalam bahasa Cina; juga dikenali dengan beberapa nama lain.
  3. ^ Bertentangan dengan legenda popular, Sun memasuki Legation secara sukarela walaupun beliau dihalang daripada pergi. Legasi bercadang untuk menghukum matinya dan mengembalikan mayatnya ke Beijing untuk upacara pemenggalan kepala. Cantlie, bekas gurunya, telah ditolak writ habeas corpus kerana kekebalan diplomatik Legation, tetapi beliau memulakan kempen melalui The Times. Melalui saluran diplomatik, Pejabat Luar British memujuk Legasi untuk membebaskan Sun.[48]

Rujukan

sunting
  1. ^
    • "Sun Yat-sen". Collins English Dictionary. 2020.
    • "Sun Yat-sen". Dictionary.com. 2023.
  2. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama Tung1
  3. ^ Schoppa, R. Keith (2000). The Columbia Guide to Modern Chinese History. Columbia University Press. m/s. 73, 165, 186. ISBN 978-0-231-50037-1.
  4. ^ a b c d e f g h i j k l m n Singtao daily. Saturday edition. 23 Oktober 2010. 特別策劃 section A18. Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition 民國之父.
  5. ^ Wang Ermin (王爾敏) (2011). 思想創造時代：孫中山與中華民國 (dalam bahasa Cina). Showwe Information. m/s. 274. ISBN 978-9862217078.
  6. ^ Wang Shounan (王壽南) (2007). Sun Zhong-san. Akhbar Komersial Taiwan. m/s. 23. ISBN 978-9570521566.
  7. ^ a b You Zixiang (游梓翔) (2006). 領袖的聲音: 兩岸領導人政治語藝批評, 1906–2006 (dalam bahasa Cina). Wu-nan wenhua. m/s. 82. ISBN 978-9571142685.
  8. ^ a b "Chronology of Dr. Sun Yat-sen". Taipei: Dewan Memorial Sun Yat-sen. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 April 2014. Dicapai pada 12 Mac 2014.
  9. ^ 门杰丹 (4 Disember 2003). 浓浓乡情系中原—访孙中山先生孙女孙穗芳博士 [Central Plains Nostalgia-Interview with Dr. Sun Suifang, granddaughter of Sun Yat-sen]. China News (dalam bahasa Cina). Diarkibkan daripada yang asal pada 8 Julai 2011.
  10. ^ Bohr, P. Richard (2009). "Did the Hakka Save China? Ethnicity, Identity, and Minority Status in China's Modern Transformation". Headwaters. 26 (3): 16.
  11. ^ Sun Yat-sen. Stanford University Press. 1998. m/s. 24. ISBN 978-0804740111.
  12. ^ a b c d Kubota, Gary (20 Ogos 2017). "Students from China study Sun Yat-sen on Maui". Star-Advertiser. Honolulu. Dicapai pada 21 Ogos 2017.
  13. ^ a b c KHON web staff (3 Jun 2013). "Chinese government officials attend Sun Mei statue unveiling on Maui". KHON2. Honolulu. Diarkibkan daripada yang asal pada 22 Ogos 2017. Dicapai pada 21 Ogos 2017.
  14. ^ a b c "Sun Yat-sen Memorial Park". Hawaii Guide. Dicapai pada 21 Ogos 2017.
  15. ^ a b c "Sun Yet Sen Park". Kaunti Maui. Dicapai pada 21 Ogos 2017.
  16. ^ Gonschor, Lorenz (2 January 2017). "Revisiting the Hawaiian Influence on the Political Thought of Sun Yat-sen". The Journal of Pacific History. 52 (1): 52–67. doi:10.1080/00223344.2017.1319128. ISSN 0022-3344. S2CID 157738017.
  17. ^ "Dr. Sun Yat-Sen (class of 1882)". ʻIolani School. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Julai 2011.
  18. ^ Brannon, John (16 August 2007). "Chinatown park, statue honor Sun Yat-sen". Honolulu Star-Bulletin. Diarkibkan daripada yang asal pada 4 October 2012. Dicapai pada 17 Ogos 2007. Sun graduated from Iolani School in 1882, then attended Oahu College—now known as Punahou School—for one semester.
  19. ^ 基督教與近代中國革命起源:以孫中山為例. Big5.chinanews.com:89. Diarkibkan daripada yang asal pada 28 Oktober 2011. Dicapai pada 26 September 2011.
  20. ^ "Central and Western Heritage Trail". Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Julai 2021. Dicapai pada 6 Julai 2021.
  21. ^ "The Diocesan Home and Orphanage". Sun Yat-sen Historic Trail. 17 November 2017. Dicapai pada 6 Julai 2021.
  22. ^ 中山史蹟徑一日遊. Lcsd.gov.hk. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 November 2011. Dicapai pada 26 September 2011.
  23. ^ "The Government Central School". Sun Yat-sen Historic Trail. 14 Januari 2018. Dicapai pada 6 Julai 2021.
  24. ^ a b c Sun, Yat-sen. "The Imbroglio". Kidnapped in London. Ralat petik: Tag <ref> tidak sah, nama ":0" digunakan secara berulang dengan kandungan yang berbeza
  25. ^ Growing with Hong Kong: the University and its graduates: the first 90 years. Hong Kong University Press. 2003. ISBN 978-962-209-613-4.
  26. ^ Singtao Daily. 28 February 2011. 特別策劃 section A10. "Sun Yat-sen Xinhai revolution 100th anniversary edition".
  27. ^ South China Morning Post. "Birth of Sun heralds dawn of revolutionary era for China". 11 November 1999.
  28. ^ "...At present there are some seven members in the interior belonging to our mission, and two here, one I baptized last Sabbath, a young man who is attending the Government Central School. We had a very pleasant communion service yesterday..." – Hager to Clark, 5 May 1884, ABC 16.3.8: South China v.4, no.17, p.3
  29. ^ "...We had a pleasant communion yesterday and received one Chinaman into the church..." – Hager to Pond, 5 May 1884, ABC 16.3.8: South China v.4, no.18, p.3 postscript
  30. ^ Rev. C. R. Hager, 'The First Citizen of the Chinese Republic', The Medical Missionary v.22 1913, p.184
  31. ^ Bergère: 26
  32. ^ a b Soong, (1997) p. 151-178
  33. ^ 中西區區議會 [Central & Western District Council] (November 2006), 孫中山先生史蹟徑 [Dr Sun Yat-sen Historical Trail] (PDF), Dr. Sun Yat-sen Museum (dalam bahasa Cina dan Inggeris), Hong Kong, China, m/s. 30, diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 24 Februari 2012, dicapai pada 15 September 2012
  34. ^ Bard, Solomon. Voices from the past: Hong Kong, 1842–1918. (2002). HK University Press. ISBN 978-9622095748. p. 183.
  35. ^ a b Curthoys, Ann; Lake, Marilyn (2005). Connected worlds: history in transnational perspective. ANU publishing. ISBN 978-1920942441. p. 101.
  36. ^ Wei, Julie Lee. Myers Ramon Hawley. Gillin, Donald G. (1994). Prescriptions for saving China: selected writings of Sun Yat-sen. Hoover press. ISBN 978-0817992811.
  37. ^ a b 王恆偉 (2006). #5 清 [Chapter 5. Qing dynasty]. 中國歷史講堂. 中華書局. m/s. 146. ISBN 9628885286.
  38. ^ Bergère: 39–40
  39. ^ Bergère: 40–41
  40. ^ Yang, Zhiyi (2023). Poetry, History, Memory: Wang Jingwei and China in Dark Times. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. m/s. 31. doi:10.3998/mpub.12697845. ISBN 978-0-472-07650-5. OCLC 1404445939 and 1417484741.
  41. ^ a b (Chinese) Yang, Bayun; Yang, Xing'an (2010). Yeung Ku-wan – A Biography Written by a Family Member. Bookoola. p. 17. ISBN 978-9881804167
  42. ^ Faure, David (1997). Society. Hong Kong University Press. ISBN 978-9622093935., founder Tse Tsan-tai's account
  43. ^ a b c João de Pina-Cabral. (2002). Between China and Europe: person, culture and emotion in Macao. Berg publishing. ISBN 978-0-8264-5749-3. p. 209.
  44. ^ a b c Bevir, Mark (2010). Encyclopedia of Political Theory. Sage publishing. ISBN 978-1412958653. p 168.
  45. ^ Lin, Xiaoqing Diana. (2006). Peking University: Chinese Scholarship And Intellectuals, 1898–1937. SUNY Press, ISBN 978-0791463222. p. 27.
  46. ^ Ralat petik: Tag <ref> tidak sah; tiada teks disediakan bagi rujukan yang bernama MauiMagazine
  47. ^ "Sun Yat-sen | Chinese leader". Encyclopedia Britannica. Dicapai pada 31 Mac 2018.
  48. ^ Wong, J.Y. (1986). The Origins of a Heroic Image: SunYat Sen in London, 1896–1987. Hong Kong: Oxford University Press.
    as summarized in
    Clark, David J.; Gerald McCoy (2000). The Most Fundamental Legal Right: Habeas Corpus in the Commonwealth. Oxford: Oxford University Press. m/s. 162. ISBN 978-0198265849.
  49. ^ Cantlie, James (1913). Sun Yat Sen and the Awakening of China. London: Jarrold & Sons.
  50. ^ "JapanFocus". Old.japanfocus.org. Diarkibkan daripada yang asal pada 16 Mac 2012. Dicapai pada 26 September 2011.
  51. ^ Thornber, Karen Laura. (2009). Empire of Texts in Motion: Chinese, Korean, and Taiwanese Transculturations of Japanese Literature. Harvard University Press. p. 404.
  52. ^ Ocampo, Ambeth (2010). Looking Back 2. Pasig: Anvil Publishing. m/s. 8–11.
  53. ^ 義和団事件 大辞林 第三版
  54. ^ Gao, James Zheng. (2009). Historical dictionary of modern China (1800–1949). Scarecrow Press. ISBN 978-0810849303. Chronology section.
  55. ^ Bergère: 86
  56. ^ 劉崇稜 (2004). 日本近代文學精讀. 五南圖書出版股份有限公司. m/s. 71. ISBN 978-9571136752.
  57. ^ Frédéric, Louis. (2005). Japan Encyclopedia. Harvard University Press. ISBN 978-0674017535. p. 651.
  58. ^ 三十三年落花夢 Taiwan Ebook, Pusat Perpustakaan Negara
  59. ^ Eiji Murashima. "The Origins of Chinese Nationalism in Thailand" (PDF). Journal of Asia-Pacific Studies (Waseda University). Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 30 Mac 2017. Dicapai pada 30 Mac 2017.
  60. ^ Eric Lim. "Soi Sun Yat Sen the legacy of a revolutionary". Tour Bangkok Legacies. Dicapai pada 30 Mac 2017.
  61. ^ a b c 孫中山思想 3學者演說精采. World journal. 4 Mac 2011. Diarkibkan daripada yang asal pada 13 Mei 2013. Dicapai pada 26 September 2011.
  62. ^ "Sun Yat-sen: Certification of Live Birth in Hawaii". San Francisco, CA, US: Scribd. Dicapai pada 15 September 2012.
  63. ^ a b Smyser, A.A. (2000). Sun Yat-sen's strong links to Hawaii. Honolulu Star Bulletin. "Sun renounced it in due course. It did, however, help him circumvent the Chinese Exclusion Act of 1882, which became applicable when Hawaii was annexed to the United States in 1898."
  64. ^ Department of Justice. Immigration and Naturalization Service. San Francisco District Office. "Immigration Arrival Investigation case file for SunYat Sen, 1904–1925" (PDF). Records of the Immigration and Naturalization Service, 1787–2004 ]. Washington, DC, US: Pentadbiran Arkib dan Rekod Negara. m/s. 92–152. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 16 Oktober 2013. Dicapai pada 15 September 2012. Note that one immigration official recorded that Sun was born in Kula, a district of Maui, Hawaii.
  65. ^ 『孫文選集（第三巻）』社会思想社、1989、 ISBN 4390602802
  66. ^ 2007年2月25日NHK BS1 『世界から見たニッポン～大正編』
  67. ^ 読売新聞西部本社, penyunting (Oktober 2002). 梅屋庄吉と孫文 盟約ニテ成セル. 海鳥社. ISBN 4-87415-405-0.
  68. ^ a b c d 計秋楓, 朱慶葆. (2001). 中國近代史, Volume 1. Chinese University Press. ISBN 978-9622019874. p. 468.
  69. ^ "Internal Threats – The Manchu Qing Dynasty (1644–1911) – Imperial China – History – China – Asia". Countriesquest.com. Dicapai pada 26 September 2011.
  70. ^ Streets of George Town, Penang. Areca Books. 2007. m/s. 34–. ISBN 978-9839886009.
  71. ^ a b c d Yan, Qinghuang. (2008). The Chinese in Southeast Asia and beyond: socioeconomic and political dimensions. World Scientific publishing.ISBN 978-9812790477. pp. 182–187.
  72. ^ "Sun Yat Sen Nanyang Memorial Hall". Wanqingyuan.org.sg. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 Ogos 2013. Dicapai pada 7 Mei 2015.
  73. ^ "United Chinese Library". Roots. National Heritage Board. Diarkibkan daripada yang asal pada 3 Disember 2019. Dicapai pada 15 September 2019.

Bacaan lanjut

sunting
  • Bergère, Marie-Claire (2000). Sun Yat-sen. Stanford University Press. ISBN 0804740119. OL 18557273M.
  • Buck, Pearl S., The Man Who Changed China: The Story of Sun Yat-sen (1953) online
  • Chen, Stephen, and Robert Payne. Sun Yat Sen: A Portrait (1946) online
  • Cheng, Chu-yuan ed. Sun Yat-sen's Doctrine In The Modern World (1989)
  • D'Elia, Paschal M. Sun Yat-sen. His Life and Its Meaning, a Critical Biography (1936)
  • Du, Yue. "Sun Yat-sen as Guofu: Competition over Nationalist Party Orthodoxy in the Second Sino-Japanese War." Modern China 45.2 (2019): 201–235.
  • Jansen, Marius B. The Japanese and Sun Yat-sen (1967) online
  • Kayloe, Tjio. The Unfinished Revolution: Sun Yat-Sen and the Struggle for Modern China (2017). excerpt
  • Khoo, Salma Nasution. Sun Yat Sen in Penang (Areca Books, 2008).
  • Lee, Lai To; Lee, Hock Guan, penyunting (2011). Sun Yat-Sen, Nanyang and the 1911 Revolution. Institute of Southeast Asian Studies. ISBN 978-9814345460.
  • Linebarger, Paul M. A. Political Doctrines Of Sun Yat-sen (1937) online free
  • Martin, Bernard. Sun Yat-sen's vision for China (1966)
  • Restarick, Henry B., Sun Yat-sen, Liberator of China. (Yale UP, 1931)
  • Schiffrin, Harold Z. "The Enigma of Sun Yat-sen" in Mary Wright, ed., China in Revolution: The First Phase 1900-1913 (1968) pp 443–476.
  • Schiffrin, Harold Z. Sun Yat-sen: Reluctant Revolutionary (1980)
  • Schiffrin, Harold Z. Sun Yat-sen and the origins of the Chinese revolution (1968).
  • Shen, Stephen and Robert Payne. Sun Yat-Sen: A Portrait (1946) online free
  • Soong, Irma Tam. "Sun Yat-sen's Christian Schooling in Hawai'i." The Hawaiian Journal of History, vol. 31 (1997) online Diarkibkan 10 Oktober 2019 di Wayback Machine
  • Wilbur, Clarence Martin. Sun Yat-sen, frustrated patriot (Columbia University Press, 1976), a major scholarly biography online
  • Yu, George T. "The 1911 Revolution: Past, Present, and Future", Asian Survey, 31#10 (1991), pp. 895–904, online historiography

Pautan luar

sunting
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Sun_Yat-sen&oldid=6485551"