Wikipedia

IG Farben

Syarikat kimia dan farmaseutikal Jerman

Interessengemeinschaft Farbenindustrie AG (Jerman untuk "Perbadanan sindiket industri pewarna"), juga dikenali sebagai IG Farben merupakan konglomerat kimia dan farmaseutikal Jerman. Ditubuhkan pada tahun 1925 menerusi penggabungan enam syarikat kimia—BASF, Bayer, Hoechst, Agfa, Chemische Fabrik Griesheim-Elektron, dan Chemische Fabrik vorm. Weiler Ter Meer—ia disita oleh Sekutu selepas Perang Dunia II dan dibahagikan kepada syarikat-syarikat bersekutu.[a]

I.G. Farbenindustrie AG
Nama asliIG Farben Sunting ini di Wikidata
Jenis/bentuk sahAwam
ISINDE0005759070 Sunting ini di Wikidata
IndustriKimia
PendahuluBASF, Bayer, Hoechst, Agfa, Griesheim-Elektron, Weiler Ter Meer
Ditubuhkan2 Disember 1925
Dibubarkan1952 (pembubaran dimulakan)
31 Oktober 2012 (pembubaran ditamatkan)
NasibDibubarkan
PenggantiAGFA Gevaert, BASF, Bayer, Sanofi
Ibu pejabatFrankfurt am Main
Tokoh pentingCarl Bosch, Carl Duisberg, Hermann Schmitz, Edmund ter Meer, Arthur von Weinberg
Bilangan kakitangan330,000 pada 1943, termasuk buruh hamba[1]
Anak syarikatGuano Works, Agfa-Gevaert, Degesch, Hoechst AG, Interhandel, I.G. Bergwerke, Behringwerke, Donau Chemie, Pulverfabrik Rottweil, Leuna works, Deutsche Länderbank, WCM AG, ACNA, Braunkohlenwerke Bruckdorf, Buna Werke, Deutsche Grube, DK Recycling und Roheisen GmbH, Gasolin, WASAG, American IG, Wagenmann & Seybel, Soja AG, BASF, Bayer Sunting ini di Wikidata
sunting · sunting di Wikidata
Lihat pendokumenan templat ini
Lihat pendokumenan templat ini

Pada zaman kegemilangannya, IG Farben merupakan syarikat terbesar di Eropah dan syarikat kimia dan farmaseutikal terbesar di dunia.[3] Syarikat ini melakukan sumbangan asas kepada semua bidang kimia dan industri farmaseutikal. Otto Bayer menemui politambahan untuk sintesis poliuretana pada tahun 1937, dan beberapa saintis syarikat menjadi pemenang Hadiah Nobel: Carl Bosch dan Friedrich Bergius pada tahun 1931 "atas sumbangan mereka terhadap penemuan dan perkembangan kaedah tekanan tinggi kimia",[4] dan Gerhard Domagk pada tahun 1939 "untuk penemuan kesan antibakteria prontosil".[5]

Syarikat itu mempunyai hubungan dengan Parti Rakyat Jerman yang liberal pada tahun 1920-an dan dituduh oleh Nazi sebagai "syarikat Yahudi kapitalis antarabangsa".[6] Sedekad kemudian ia menjadi penderma Parti Nazi dan, selepas pengambilalihan Nazi Jerman pada tahun 1933, seorang kontraktor kerajaan utama, menyediakan bahan yang penting untuk usaha perang Jerman. Sepanjang dekad itu ia dibersihkan daripada pekerja Yahudinya; baki yang ditinggalkan pada tahun 1938.[7] Disifatkan sebagai "kebimbangan industri Jerman yang paling terkenal semasa Reich Ketiga", IG Farben bergantung pada buruh hamba dari kem-kem tahanan pada 1940-an, termasuk 30,000 dari Auschwitz.[8] Salah satu anak syarikatnya membekalkan gas racun, Zyklon B, yang membunuh lebih sejuta orang di dalam bilik gas semasa Holocaust.[b][10]

Pihak Sekutu merampas syarikat itu pada akhir perang pada tahun 1945 dan pihak berkuasa AS membawa pengarahnya dalam perbicaraan. Diadakan dari 1947 hingga 1948 sebagai salah satu daripada perbicaraan Nuremberg yang berikutnya, perbicaraan IG Farben menyaksikan 23 pengarah syarikat itu cuba melakukan jenayah perang dan 13 disabitkan. Menjelang 1951 kesemuanya telah dibebaskan oleh pesuruhjaya tinggi Amerika untuk Jerman, John J. McCloy.[11] Apa yang ditinggalkan dari IG Farben di Barat dipisahkan pada tahun 1951 menerusi enam syarikat bersekutunya, sekali lagi menjadi tiga: BASF, Bayer dan Hoechst. Syarikat-syarikat ini terus beroperasi sebagai kartel tidak rasmi dan memainkan peranan utama dalam Wirtschaftswunder Jerman Barat. Berikutan penggabungan beberapa syarikat pengganti utama ialah Agfa, BASF, Bayer dan Sanofi. Pada tahun 2004, Universiti Frankfurt, bertempat di ibu pejabat IG Farben, menubuhkan sebuah pameran tetap di kampus, peringatan Norbert Wollheim, untuk pekerja buruh dan mereka yang menjadi korban Zyklon B.[12]

Sejarah awal

sunting

Latar belakang

sunting

Pada permulaan abad ke-20, industri kimia Jerman menguasai pasaran dunia untuk bahan pewarna sintetik. Tiga firma utama BASF, Bayer dan Hoechst, menghasilkan beberapa ratus pewarna yang berbeza. Lima firma yang lebih kecil, Agfa, Cassella, Chemische Fabrik Kalle, Chemische Fabrik Griesheim-Elektron dan Chemische Fabrik vorm. Weiler-ter Meer, tertumpu pada pewarna khusus yang berkualiti tinggi. Pada tahun 1913, lapan firma menghasilkan hampir 90 peratus daripada bekalan bahan pewarna dunia dan menjual kira-kira 80 peratus pengeluaran mereka di luar negara.[13] Tiga firma utama juga telah mengintegrasikan huluan ke dalam pengeluaran bahan mentah penting, dan mereka mula berkembang ke bidang kimia lain seperti farmaseutikal, filem fotografi, bahan kimia pertanian dan elektrokimia. Bertentangan dengan industri lain, para pengasas dan keluarga mereka tidak banyak mempengaruhi pengambilan keputusan peringkat atas firma kimia Jerman yanh terkemuka, yang berada di tangan para pengurus yang bergaji profesional.[14] Kerana hasil dari situasi yang unik, sejarawan ekonomi Alfred Chandler menyifatkan syarikat pewarna Jerman sebagai "syarikat industri perindustrian yang pertama di dunia".[15]

Dengan pasaran dunia untuk pewarna sintetik dan produk kimia lain yang dikuasai oleh industri Jerman, firma Jerman bersaing dengan kuat untuk saham pasaran. Walaupun kartel telah dicuba, mereka bertahan paling lama selama beberapa tahun. Lain-lain berhujah untuk pembentukan kolam keuntungan atau Interessen-Gemeinschaft (sebutan IG, "komuniti kepentingan").[16] Sebaliknya, pengerusi Bayer, Carl Duisberg, berhujah terhadap penggabungan. Semasa percutian ke Amerika Syarikat pada musim luruh 1903, beliau melawati beberapa firma Amerika seperti Standard Oil, U.S. Steel, International Paper dan Alcoa.[17] Pada tahun 1904, selepas kembali ke Jerman, beliau mencadangkan penggabungan negara pengilang pewarna dan farmaseutikal dalam memorandum kepada Gustav von Brüning, pengurus kanan di Hoechst.[18]

Hoechst dan beberapa firma farmaseutikal enggan terlibat. Sebaliknya, Hoechst dan Cassella mewujudkan satu pakatan berdasarkan kepentingan ekuiti bersama pada tahun 1904. Ini mendorong Duisberg dan Heinrich von Brunck, pengerusi BASF, untuk mempercepatkan rundingan mereka. Pada Oktober 1904, satu Interessen-Gemeinschaft antara Bayer, BASF dan Agfa telah dibentuk, juga dikenali sebagai Dreibund atau IG kecil. Keuntungan dari tiga firma itu dikumpulkan, dengan BASF dan Bayer mendapat 43 peratus dan Agfa 14 peratus daripada semua keuntungan.[19] Kedua-dua pakatan itu saling berhubung antara satu sama lain melalui perjanjian antara BASF dan Hoechst untuk bersama-sama mengeksploitasi paten pada sintesis indigo Heumann-Pfleger.[20]

Dengan Dreibund, Bayer dan BASF menumpukan perhatian pada bahan pewarna, manakala Agfa menumpukan perhatian kepada filem fotografi. Walaupun terdapat beberapa kerjasama antara kakitangan teknikal dalam pengeluaran dan perakaunan, terdapat sedikit kerjasama antara firma di kawasan lain. Sama ada kemudahan pengeluaran atau pengedaran tidak disatukan atau kakitangan komersial juga bekerjasama. Pada tahun 1908 Hoechst dan Cassella memperoleh 88 peratus saham Chemische Fabrik Kalle. Ketika Hoechst, Cassella dan Kalle dihubungkan oleh saham ekuiti bersama dan terletak berdekatan antara kawasan Frankfurt, ini memudahkan mereka bekerja lebih berjaya daripada Dreibund, walaupun mereka juga tidak merasionalisasi atau menyatukan kemudahan mereka.[21]

Penubuhan

sunting
Rencana utama: Bangunan IG Farben
 
Disiapkan pada 1930, Bangunan IG Farben di Frankfurt telah disita oleh Amerika selepas perang. Pada 1996 ia dipindahkan ke kerajaan Jerman dan 2001 kepada Universiti Frankfurt.

IG Farben diasaskan pada 9 Disember 1925, sebagai penggabungan daripada enam syarikat berikut:[22] BASF (27.4 peratus modal ekuiti), Bayer (27.4 peratus), Hoechst termasuk Cassella dan Chemische Fabrik Kalle (27.4 peratus), Agfa (9 peratus), Chemische Fabrik Griesheim-Elektron (6.9 peratus) dan Chemische Fabrik vorm. Weiler Ter Meer (1.9 peratus).[22] Ahli lembaga penyeliaan telah dikenali secara luas sebagai, dan dikatakan dengan berseloroh memanggil diri mereka sendiri, "Council of Gods" (Rat der Götter);[23] penamaan itu kemudiannya digunakan sebagai tajuk sebuah filem Jerman Timur 1950.

 
Lembaga penyelia IG Farben, biasanya dikenali sebagai "Council of Gods", pada tahun 1926.[c]

Pada 1926 IG Farben mempunyai permodalan pasaran sebanyak 1.4 bilion Reichsmark dan tenaga kerja seramai 100,000, yang mana 2.6 peratus ialah mereka yang berpendidikan universiti, 18.2 peratus ialah tenaga profesional yang bergaji dan 79.2 peratus ialah pekerja. BASF merupakan pemandiri nominal; semua saham telah ditukar ke saham BASF. Penggabungan serupa berlaku di negara lain. Di United Kingdom Brunner Mond, Nobel Industries, United Alkali Company dan British Dyestuffs bergabung bagi membentuk Imperial Chemical Industries pada September 1926. Di Perancis Établissements Poulenc Frères dan Société Chimique des Usines du Rhône bergabung bagi mewujudkan Rhône-Poulenc pada 1928.[24] Bangunan IG Farben, ibu pejabat untuk konglomerat di Frankfurt am Main, Jerman, telah disiapkan pada 1931. Pada 1938 syarikat ini mempunyai 218,090 pekerja.[25]

IG Farben merupakan satu kontroversi baik kiri mahupun kanan, sebahagiannya atas alasan yang sama, berkaitan dengan ukuran dan sifat antarabangsa konglomerat dan latar belakang Yahudi beberapa pemimpin utama dan pemegang saham utama. Akhbar-akhbar yang sah pada tahun 1920-an dan awal 1930-an menuduhnya sebagai "syarikat Yahudi kapitalis antarabangsa". Parti Rakyat Jerman yang liberal dan mesra perniagaan merupakan penyokongnya yang paling terkenal. Tiada seorang pun ahli pengurusan IG Farben sebelum 1933 menyokong Parti Nazi; empat ahli, atau yang ketiga, dari lembaga penyeliaan IG Farben sendiri berbangsa Yahudi.[6] Syarikat itu akhirnya menjadi "sumbangan tunggal terbesar" kepada kempen pilihan raya Nazi yang berjaya pada tahun 1933;[26] terdapat juga bukti "sumbangan rahsia" kepada parti pada 1931 dan 1932.[27]

Sepanjang tahun 1930-an syarikat itu menjalani proses Ayranizasi, dan pada tahun 1938 pekerja Yahudi telah dipecat dan orang-orang Yahudi telah meletak jawatan. Baki yang tertinggal pada 1938 selepas Hermann Göring mengeluarkan perintah, sebagai sebahagian daripada Rancangan Empat Tahun Nazi (diumumkan pada tahun 1936), bahawa kerajaan Jerman akan membuat pertukaran asing yang tersedia kepada firma Jerman untuk membiayai pembinaan atau pembelian di luar negara hanya jika syarat-syarat tertentu dipenuhi, yang termasuk memastikan syarikat itu tidak menggaji orang Yahudi.[7]

Produk

sunting
 
Kemudahan IG Farben di Jerman, 1932

Produk yang dihasilkan oleh IG Farben termasuk pewarna sintetik, getah nitril, poliuretana, Prontosil, dan Resochin, antara lain. Agen saraf Sarin mula-mula ditemui oleh IG Farben.[28] Syarikat itu juga membuat gas racun Zyklon B, yang digunakan untuk membunuh tahanan di kem konsentrasi Auschwitz dalam Perang Dunia II. Satu produk yang penting untuk operasi Wehrmacht adalah bahan bakar sintetik, diperbuat daripada lignit menggunakan proses pencairan arang batu.

Saintis IG Farben membuat sumbangan asas kepada semua bidang kimia. Otto Bayer menemui politambahan untuk sintesis poliuretana pada tahun 1937. Beberapa ilmuwan IG Farben dianugerahkan Hadiah Nobel. Carl Bosch dan Friedrich Bergius dianugerahkan Hadiah Nobel dalam Kimia pada tahun 1931 "sebagai pengiktirafan sumbangan mereka terhadap penemuan dan pembangunan kaedah tekanan tinggi kimia".[29][30] Kurt Alder dianugerahkan Hadiah Nobel dalam Kimia (bersama-sama dengan Otto Diels) pada tahun 1950 "untuk penemuan dan perkembangan sintesisnya".[31]

Pembubaran

sunting

Agfa, BASF dan Bayer kekal dalam sektor perniagaan; Hoechst memisahkan perniagaan kimianya pada tahun 1999 sebagai Celanese AG sebelum bergabung dengan Rhône-Poulenc untuk membentuk Aventis, yang kemudian digabungkan dengan Sanofi-Synthélabo untuk membentuk Sanofi. Dua tahun lalu, satu lagi bahagian Hoechst telah dijual pada tahun 1997 kepada Sandoz, Clientant yang berasaskan Muttenz (Switzerland). Syarikat pengganti kekal sebagai syarikat kimia dan farmaseutikal terbesar di dunia.

Walaupun IG Farben telah dibubarkan secara rasmi pada tahun 1952, ini tidak mengakhiri kewujudan undang-undang syarikat tersebut. Tujuan kewujudan berterusan perbadanan, yang "dalam pembubaran", ialah untuk memastikan ketertiban urusannya. Oleh kerana hampir semua aset dan aktivitinya telah dipindahkan kepada syarikat-syarikat bersekutu asal, IG Farben dari 1952, ialah sebahagian besar merupakan syarikat cengkerang tanpa aktiviti sebenar.[32]

Pada tahun 2001, IG Farben mengumumkan bahawa ia secara rasminya akan menggagalkan hal ehwalnya pada tahun 2003. Ia terus dikritik selama bertahun-tahun kerana gagal membayar pampasan kepada bekas buruh; sebab yang dinyatakannya untuk kewujudannya yang berterusan selepas 1952 ialah untuk mentadbir tuntutannya dan membayar hutangnya. Syarikat itu, sebaliknya, menyalahkan pertikaian undang-undang yang berterusan dengan bekas buruh tawanan kerana ketidakupayaannya dibubarkan secara sah dan mempunyai baki aset yang diagihkan sebagai ganti rugi.[33]

Pada 10 November 2003 pembubarnya memfailkan untuk ketidakmampuan membayar,[34] tetapi ini tidak menjejaskan kewujudan syarikat sebagai entiti undang-undang. Walaupun ia tidak menyertai dana pampasan kebangsaan yang ditubuhkan pada tahun 2001 untuk membayar mangsa, ia menyumbang 500,000 DM (£ 160,000 atau €255,646) ke arah asas bagi bekas pekerja bani di bawah rejim Nazi. Harta peninggalan, bernilai DM 21 juta (£6.7 juta atau €10.7 juta), diberikan kepada pembeli.[35] Setiap tahun, mesyuarat tahunan syarikat di Frankfurt ialah tapak perhimpunan oleh beratus-ratus penunjuk perasaan.[33] Sahamnya (didenominasi dalam Reichsmark) didagangkan di pasaran Jerman sehingga awal tahun 2012. Sehingga tahun 2012 ia masih wujud sebagai sebuah syarikat dalam pembubaran.[36]

Catatan

sunting
  1. ^ Peter Hayes (2001): "Salah satu tindakan pertama pihak berkuasa pendudukan Amerika pada tahun 1945 ialah untuk merampas syarikat itu sebagai hukuman untuk ‘sengaja dan menonjol... membangun dan mengekalkan potensi perang Jerman'. Dua tahun kemudian, dua puluh tiga pegawai utama firma itu dibicarakan... Pada ketika John McCloy, pesuruhjaya tinggi Amerika [untuk Jerman], mengampunkan mereka untuk kali terakhir pada tahun 1951, IG Farben hampir tidak wujud. Pegangannya di Republik Demokratik Jerman telah dinasionalisasi; orang-orang di Republik Persekutuan telah dibahagikan kepada enam, kemudian tiga syarikat berasingan: BASF, Bayer, dan Hoechst."[2]
    Sila lihat "Law No. 9" (PDF). Allied Control Council. Diarkibkan daripada yang asal (PDF) pada 22 September 2018.
  2. ^ Peter Hayes (2001): "Ianya Zyklon B, racun perisai yang menguap butiran, yang melemaskan orang Yahudi Auschwitz, dan anak syarikat IG, Deutsche Gesellschaft bulu Schädlingsbekämpfung MbH (German Vermin-Combating Corporation), atau Degesch, yang mengendalikan pembuatan dan pengedaran daripada Zyklon, 42.5 peratus saham IG di Degesch diterjemahkan dalam tiga kerusi pada Jawatankuasa Pentadbirannya, yang diduduki oleh ahli lembaga pengarah Farben, Heinrich Hoerlein, Carl Wurster, dan Wilhelm R. Mann, yang bertindak sebagai pengerusi Tetapi badan ini tidak lagi bertemu selepas tahun 1940. Walaupun Mann terus meninjau angka jualan bulanan untuk Degesch, beliau tidak semestinya menyimpulkan dari penggunaannya yang kem Auschwitz meletakkan produk... "[9]
  3. ^ Dari kiri ke kanan: Arthur von Weinberg, Carl Müller, Edmund ter Meer, Adolf Haeuser, Franz Oppenheim, Theodor Plieninger, Ernst von Simson, Carl Bosch, Walther vom Rath, Wilhelm Kalle, Carl von Weinberg dan Carl Duisberg

Rujukan

sunting
  1. ^ Hayes 2001, m/s. xxi–xxii.
  2. ^ Hayes 2001, m/s. xxii.
  3. ^ Hager 2006, m/s. 74.
  4. ^ Nicholson 2006, m/s. 61.
  5. ^ "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1939". Nobel Foundation. Dicapai pada 27 October 2008.; "Gerhard Domagk". Nobel Foundation.
  6. ^ a b Bäumler 1988, m/s. 277ff.
  7. ^ a b Hayes 2001, m/s. 196.
  8. ^ Hayes 2001, halaman xxi–xxii; Dickerman 2017, halaman 440.
  9. ^ Hayes 2001, m/s. 361.
  10. ^ Bartrop 2017, halaman 742–743; Neumann 2012, halaman 115.
  11. ^ Schwartz 2001, halaman 439; Finder, Joseph (12 April 1992). "Ultimate Insider, Ultimate Outsider". The New York Times.
  12. ^ "Norbert Wollheim Memorial". Goethe Universität Frankfurt. Diarkibkan daripada yang asal pada 24 September 2018."IG Farben-Haus, Geschichte und Gegenwart" (dalam bahasa Jerman). Fritz Bauer Institute. Diarkibkan daripada yang asal pada 14 March 2007.
  13. ^ Aftalion & Benfey 1991, halaman 104; Chandler 2004, halaman 475
  14. ^ Chandler 2004, m/s. 474–485.
  15. ^ Chandler 2004, m/s. 481.
  16. ^ Chandler 2004, halaman 479
  17. ^ Beer 1981, halaman 124–125
  18. ^ Duisberg 1923.
  19. ^ Beer 1981, halaman 125–134
  20. ^ Tammen 1978, halaman 11
  21. ^ Chandler 2004, m/s. 480.
  22. ^ a b Tammen 1978, halaman 195
  23. ^ Die Weltmarktführer von gestern, 2015
  24. ^ Aftalion & Benfey 1991, halaman 140, 143
  25. ^ Fiedler 1999, m/s. 49.
  26. ^ Borkin 1978, m/s. 71.
  27. ^ Sasuly 1947, m/s. 66.
  28. ^ Richard J. Evans (2008). The Third Reich at War. Penguin. m/s. 669. ISBN 978-1-59420-206-3.
  29. ^ The Nobel Prize in Chemistry 1931, Nobel Foundation, dicapai pada 2008-10-27
  30. ^ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1939, Nobel Foundation, dicapai pada 2008-10-27
  31. ^ The Nobel Prize in Chemistry 1950, Nobel Foundation, dicapai pada 2008-10-27
  32. ^ "I.G. Farben in Liquidation from the 1950s to 1990". Wollheim Memorial. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 June 2017.
  33. ^ a b "IG Farben to be dissolved", BBC News, 17 September 2001.
  34. ^ "Ehemalige Zwangsarbeiter gehen leer aus". Der Spiegel. 10 November 2003.
  35. ^ Charles, Jonathan (10 November 2003). "Former Zyklon-B maker goes bust", BBC News.
  36. ^ Marek, Michael (20 November 2012). "Norbert Wollheim gegen IG Farben". Deutsche Welle.

Bacaan lanjut

sunting
Bibliografi
Buku dan rencana
  • Bäumler, Ernst (1988). Die Rotfabriker: Familiengeschichte eines Weltunternehmens (Hoechst) (dalam bahasa Jerman). Munich and Zürich: Piper. ISBN 3-492-10669-2.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Hayes, Peter (2001) [1987]. Industry and Ideology: IG Farben in the Nazi Era. Cambridge: Cambridge University Press.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Nicholson, John W. (2006). The Chemistry of Polymers. London: Royal Society of Chemistry. ISBN 0-85404-684-4.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Neumann, Boaz (2012). "National Socialism, Holocaust, and Ecology". Dalam Stone, Dan (penyunting). The Holocaust and Historical Methodology. New York: Berghahn Books.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Hager, Thomas (2006). The Demon under the Microscope. New York: Harmony Books. ISBN 1-4000-8214-5.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Dickerman, Michael (2017). "Monowitz". Dalam Bartrop, Paul R.; Dickerman, Michael (penyunting). The Holocaust: An Encyclopedia and Document Collection. Volume 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. m/s. 439–440.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Bartrop, Paul R. (2017). "Zyklon B". Dalam Bartrop, Paul R.; Dickerman, Michael (penyunting). The Holocaust: An Encyclopedia and Document Collection. Volume 1. Santa Barbara: ABC-CLIO. m/s. 742–743.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Schwartz, Thomas Alan (2001) [1994]. "John J. McCloy and the Landsberg Cases". Dalam Diefendorf, Jeffrey M.; Frohn, Axel; Rupieper, Hermann-Josef (penyunting). American Policy and the Reconstruction of Germany, 1945–1955. Cambridge and New York: German Historical Institute and Cambridge University Press. m/s. 433–454.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Aftalion, Fred; Benfey, Otto Theodor (1991). A History of the International Chemical Industry. Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-8207-8.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Chandler, Alfred DuPont (2004). Scale and Scope: The Dynamics of Industrial Capitalism. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 0-674-78995-4.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Beer, John Joseph (1981). The Emergence of the German Dye Industry. Manchester, NH: Ayer Company Publishers. ISBN 0-405-13835-0.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Duisberg, Carl (1923) [1904]. "Denkschrift über die Vereinigung der deutschen Farbenfabriken". Abhandlungen, Vorträge und Reden aus den Jahren 1882–1921. Berlin. m/s. 343–369.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Tammen, Helmuth (1978). Die I.G. Farbenindustrie Aktiengesellschaft (1925–1933): Ein Chemiekonzern in der Weimarer Republik (dalam bahasa Jerman). Berlin: H. Tammen. ISBN 3-88344-001-9.CS1 maint: ref=harv (link)

Pautan luar

sunting
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=IG_Farben&oldid=5650312"