Wikipedia

Kimaragang

(Dilencongkan daripada Dusun Kimaragang)

Jangan sunting halaman ini jika anda tidak merujuk kepada jurnal, artikel atau buku yang sahih! - Bincang

Kimaragang
Kawasan ramai penduduk
Kota Marudu, Pitas
Agama
Kristian (Majoriti), Islam, Momolianisme

Kimaragang ialah kelompok Dusunik atau orang asli yang mendiami sebahagian besar bukit dan lembah di Kota Marudu dan daerah Pitas[1]. Seluruh kawasan Tandek di Kota Marudu dihuni oleh etnik ini termasuk di Tingkalanon, Ulu Bangkoka, Samparita, Damai, Taritapan, Tondig, Togudon, Mosolog, Salimandut, Tinogu, dan Tanjung Batu. Manakala di daerah Pitas pula terdapat tempat seperti Dandun, Marasinsim, Konibungan, Salimpodon, dan Korumoko.[2] Semua lokaliti ini mempunyai penduduk dengan 99 peratus adalah etnik Kimaragang.

Menurut Persatuan Kebudayaan Kadazandusun Sabah (KDCA) senarai keahlian, etnik Kimaragang termasuk dalam kalangan kumpulan etnik Kadazandusun[3]. Secara umumnya, etnik Kimaragang adalah masyarakat yang berkongsi persamaan dengan kumpulan etnik Kadazandusun yang lain dari segi bahasa, asal usul, dan ciri budaya. Namun begitu, masyarakat etnik Kimaragang percaya bahawa mereka mempunyai identiti dan keunikan tersendiri.

Etimologi

sunting

Asal usul nama

sunting

Beberapa teori dan andaian telah dikemukakan untuk menjelaskan asal usul dan maksud istilah Kimaragang. Perkataan Kimaragang berasal daripada kata dasar aragang, yang bermaksud warna merah. Manakala awalan ‘ki’ ditakrifkan seperti berikut dalam Kamus Kadazandusun (1995: xxxii):

Ki - menunjukkan kewujudan atau pemilikan. Ia berlaku dengan bentuk kata nama, dan mewakili bentuk yang dipendekkan bagi kata kerja eksistensi kivaa yang bermaksud ‘mempunyai atau menjadi’. Ia digunakan dalam sebarang kata nama yang dimiliki sebagai imbuhan awalan.

Awalan 'ki' bermaksud 'memiliki' dalam bahasa etnik Kimaragang, seperti dalam frasa kibaju, yang bermaksud mempunyai baju, kisigar, yang bermaksud mempunyai Sigar, kisinandang, yang bermaksud membawa, dan banyak lagi perkataan lain yang menggunakan awalan 'ki' mempunyai makna yang sama.

Sejarah penggunaan istilah Kimaragang

sunting

Penggunaan istilah Kimaragang untuk merujuk kepada kumpulan orang asli yang kini dikenali sebagai etnik Kimaragang memiliki beberapa sumber latar belakang.

1. Diambil daripada kain Pinakang

sunting
Menurut Encik Jubin bin Umbang (informan), istilah “Kimaragang” adalah berasal daripada gelaran masyarakat dahulu kepada masyarakat Kimaragang yang memakai kain pinakang merah (baju yang diperbuat daripada kulit kayu) untuk menghadiri upacara, dan gelaran masih wujud sehingga kini.

2. Warna kulit dan pokok ara gergasi

sunting
Shim mendakwa perkataan Kimaragang adalah bersumberkan dari nama kulit etnik Kimaragang iaitu merah kerana berjemur selepas mandi dan berehat di atas dahan pokok ara gergasi[4]. Berikut adalah petikan daripada akaun lisan yang berkaitan dengan asal usul panggilan Kimaragang sebagai akibat daripada Low Kok On et al. (2013:40) kerja lapangan:
“... pada suatu ketika dahulu berlakunya satu kemarau panjang di tempat tinggal nenek moyang mereka. Semua tanaman yang boleh dimakan telah musnah. Penduduk di sana tidak mempunyai makanan sehingga mereka terpaksa memanjat pokok dan makan daun pokok. Orang yang berlalu di sana berasa hairan kenapa terdapat pokok yang berwarna merah...mereka nampak kulit orang yang berada di atas pokok berwarna kemerah-merahan lalu memanggil mereka sebagai orang aragang, yang bermaksud merah...” (Informan, Pangayan Wanian, 2013)
Shim dan Low sama-sama memberikan cerita tentang asal usul nama tersebut Kimaragang yang berkongsi fakta bahawa etnik Kimaragang memperoleh nama mereka dari warna kulit mereka, yang terlalu panjang untuk berjemur di bawah sinar matahari[5][6]. Ini mungkin mengandaikan bahawa masyarakat jiran pada masa itu menyaksikan orang Kimaragang mandi dan berjemur di atas dahan pokok ara dan memberi Kimaragang masyarakat dengan nama “Kimaragang.” Tambahan pula, kumpulan etnik Kimaragang penggunaan pakaian pinakang merah pada zaman itu mendorong istilah Kimaragang kepada berlarutan dalam fikiran.

Sejarah

sunting

Legenda Nunuk Ragang

sunting

Sejarah awal penempatan Kadazandusun dikenal pasti dalam kisah Nunuk Ragang (Pokok Ara Merah Beringin), yang dipercayai terletak berhampiran Sungai Liwogu (Sungai Kawananan) dan Sungai Gelibang (Sungai Kogibangan), yang kini dikenali sebagai Kampung Tonpios di Daerah Ranau [7][8][9].

Terdapat beberapa teori mengenai penghijrahan Kumpulan Kadazandusun dari Nunuk Ragang ke tempat baru, dengan barisan penaakulan menegaskan bahawa kesesakan, kekurangan sumber makanan, dan wabak penyakit menyebabkan golongan Kadazandusun untuk berhijrah secara berperingkat mengikut golongan tertentu di masa, dengan itu secara tidak langsung menyebabkan etnik Kadazandusun bersurai seluruhnya Sabah[10].

Menurut rekod penyelidik terdahulu, Kimaragang Etnik berhijrah dari Nunuk Ragang mengikut urutan dengan kumpulan etnik lain seperti sebagai Etnik Tobilung dan Tindal, yang juga merupakan generasi ke-11 dan ke-12 untuk berlepas dari Nunuk Ragang [11][12][13]. Kumpulan ini telah menyesuaikan diri secara budaya dengan persekitaran dan berkembang identiti dan budaya baharu sebagai tindak balas kepada persekitaran baharu, mengakibatkan penubuhan kumpulan etnik Kimaragang sekarang.

Persepsi tempatan

sunting

Menurut beberapa informan yang berpengetahuan tentang adat resam etnik Kimaragang, iaitu Jubin Umbang (63 tahun), Pangayan Wanian (79 tahun), dan Gunsalam Unggus (77 tahun), etnik Kimaragang berasal dari sebuah kampung besar berhampiran lembangan sungai Sungai Kawananan dan telah diserang oleh “Pangkot” (roh jahat). Pangkot, menurut Dulina Yansau (89), adalah salah satu daripada roh jahat yang memakan roh manusia.

Pangkot menyerang pada waktu malam dan mengumpulkan semangat semua penghuni rumah panjang tanpa mengira usia, mengakibatkan kematian seluruh isi rumah rumah panjang sebelum subuh. Hanya beberapa keluarga sahaja dapat melarikan diri dari rumah panjang menggunakan teknik yang dikenali sebagai "modlisou," yang membawa keluar rumah secara senyap-senyap dengan sehelai kain sebaik sahaja matahari terbenam. Kemudian keluarga yang masih hidup mengembara ke utara di sepanjang Sungai Kawananan sehingga mereka sampai tempat berhampiran Daerah Kota Marudu.

Migrasi awal

sunting

Mengikut teori tentang asal-usul kumpulan etnik Kimaragang, kedua-dua asal tempat penempatan etnik Kimaragang adalah berhampiran dengan Nunuk Ragang iaitu awal kawasan penempatan, khususnya Sungai Liwogu. Ini sangat mendukung teori bahawa Etnik Kimaragang berasal daripada rumpun Nunuk Ragang melalui kewujudan kampung-kampung di sepanjang Sungai Liwogu bertahun-tahun dahulu dan secara beransur-ansur berpecah dan berhijrah mengikut fasa[14].

Tindakan berhijrah dan beralih daripada satu lokasi ke satu lokasi pada zaman dahulu mengambil masa yang lama. Menurut beberapa teori, kajian mengandaikan bahawa etnik Kimaragang yang berhijrah dari Sungai Tompios sebagai Penempatan Rumpun Nunuk Ragang yang pertama menyusuli Sungai Kogibangan seperti yang ditegaskan oleh Shim (2007)[15], tetapi walaupun demikian, cerita lisan yang diturunkan dari generasi ke generasi telah mengalami perubahan daripada pencerita cerita. Hasilnya, kajian mengandaikan bahawa laluan asal iaitu Sungai Kogibangan, telah diubah untuk menghampiri Sungai Kawananan kerana kepercayaan tradisional.

Menurut Pangayan Wanian (informan), kepercayaan etnik tentang kiri (Gibang) adalah kurang positif dan lebih banyak terdedah kepada tafsiran negatif, tetapi hak (Wanan) sering disimpulkan secara positif dan baik dengan kebajikan. Disebabkan kesan tersebut, cerita asal-usul berakhir diubah.

Bahasa

sunting
Bahasa Kimaragang
Dusun Kimaragang
Asli kepadaMalaysia, Brunei
KawasanSabah
EtnikDusunik
Penutur bahasa
27,000[16]
Austronesian
Kod bahasa
ISO 639-3kqr

Bahasa Kimaragang ialah Bahasa Austronesia yang dituturkan dalam kalangan masyarakat Sabah.[17] bahasa Austronesia Malayo-Polinesia. Bahasa itu tergolong dalam cabang Sabah, di daerah Kota Marudu dan Pitas, terletak di negara Malaysia.

Klasifikasi

sunting

Kimaragang ialah salah satu daripada bahasa unik. Ini, dengan bahasa Murut-Tidong, Paitanic dan Bisaya sering diklasifikasikan dalam subkumpulan Bahasa Malayo-Polynesia Barat, Borneo timur laut[18].

menurut Blust, bahasa Dusunique adalah sebahagian daripada bahasa Sabah . Ini adalah salah satu ahli kumpulan bahasa Borneo Utara.

Dialek

sunting

Kimaragang mempunyai dialek yang dibezakan terutamanya oleh leksikonnya. Dialek Sonsogon, yang dituturkan di kawasan tanah tinggi, mempunyai fonologi yang berbeza daripada dialekvarieti yang lain.

Fonologi

sunting

Jadual membentangkan fonologi dialek Kimaragang yang dituturkan di dataran, sekitar Tandek[19].. Dalam dialek lain [o] direalisasikan [ɔ]. Begitu juga implosif Tandek disebut di tempat lain [b] dan [d] .

Vokal

sunting
Depan Pusat Belakang
sempit i /i/ u /u/
Tengah e /e/ o /ɤ/
luas a /a/

Konsonan

sunting
Dwibibir Gigi/Gusi Dorsal Glotis
Palatal Velum
Oklusif Pekak p /p/ t /t/ k /k/ ʔ /ʔ/
Bunyi b /b/ d /d/ g /g/
Ejektif ɓ /ɓ/ ɗ /ɗ/
frikatif s /s/
affricate j /d͡ʒ/
Nasal m /m/ n /n/ ng /ŋ/
digulung r /r/
cecair l /l/
Semivokal w /w/ y /j/

Budaya

sunting

Sastera masyarakat

sunting

Salah satu budaya orang Dusun Kimaragang yang menjadi kebanggaan mereka adalah khazanah sastera rakyat dalam bentuk pantun (dikenali sebagai bo’or) yang begitu masyhur di Sabah. Namun pada masa kini bo’or hanya dituturkan semasa majlis keramaian tertentu dan tidak lagi digunakan secara meluas.

Pakaian tradisional

sunting

Selain itu baju Kinaling merupakan pakaian tradisional suku kaum Dusun Kimaragang. Ia biasanya berwarna hitam dengan ikat pinggang berwarna warni yang dibuat daripada perak dan ada pula yang diperbuat dari rotan.

Tarian

sunting

Tarian tradisional bagi etnik Kimaragang yang banyak mendiami daerah Kota Marudu adalah Tarian Pinakang. Dalam tinjauan yang telah pengkaji jalankan, etnik Kimaragang di Daerah Kota Marudu, Sabah didapati mempunyai empat jenis tarian tradisional seperti tarian Pinakang, Momiluk, Mongilag dan Monongkopiring. Menurut encik Jubin Umbang (informan), antara keempat-empat tarian tradisional Kimaragang ini, tarian Pinakang adalah tarian yang paling popular ditarikan. Sebabnya, tarian ini sering dipersembahkan di majlis-majlis keramaian seperti dalam Pesta Keamatan (Pesta Menuai), Pesta Moginakan, majlis perkahwinan, majlis Hari Ucapan sekolah-sekolah rendah dan sekolah menengah di Kota Marudu.

Secara umumnya, ragam gerak tarian Pinakang adalah mudah diikuti oleh sesiapa pun. Dengan kata lain, sesiapa sahaja dapat mempelajari tarian Pinakang dengan mudah. Orang berkenaan hanya perlu mendepakan tangannya seperti gaya seekor burung helang sedang terbang dan mengerakkan kakinya mengikut rentak paluan gong dan kulintangan. Namun dalam persembahan tarian Pinakang yang sebenarnya, terdapat pelbagai aspek yang perlu dititikberatkan oleh penari lelaki dan penari wanita. Mereka perlu berlatih sehingga ragam geraknya menepati ciri-ciri tarian Pinakang yang diwarisi secara turun temurun.

Penari lelaki perlu memastikan ragam gerak mereka kelihatan lebih gagah manakala penari wanita perlu menonjolkan aspek kelembutan dan kesopansantuannya[20]. Victor B. Pangayan et.al. (2016)[21] dapati terdapat dua bentuk konteks persembahan tarian Pinakang dipersembahkan berdasarkan situasi dan permintaan majlis yang berlangsung. Bentuk persembahan tarian Pinakang yang pertama, tarian Pinakang ditarikan dalam majlis tidak rasmi dan bersahaja seperti majlis perkahwinan, majlis ulang tahun, dan majlis mongukas (penghormatan terakhir terhadap roh si mati). Konteks persembahan tarian Pinakang yang kedua adalah dalam majlis rasmi, iaitu sambutan Pesta Kaamatan peringkat negeri Sabah, Pesta Moginakan peringkat daerah dan Talob Tagayo Tandek 2013. Kedua-dua bentuk konteks persembahan ini adalah berbeza.

Majlis Rasmi Majlis Tidak Rasmi Implikasi
Ruang Persembahan Mempunyai pembahagian ruang antara penari dan penonton.Interaksi antara penari dan penonton kurang. Di dalam dewan atau dataran terbuka. Persembahan berlangsung dalam satu ruang yang sama. Terdapat interaksi antara penari dan penonton. Di kawasan halaman rumah ataupun ruang tamu. Ruang persembahan menentukan komunikasi yang berlaku diantara penari dan penonton.
Penari Penari Khas

Mendapat latihan dan bimbingan khas. Hanya menguasai bentuk tarian sahaja. Orang awam atau sesiapa sahaja.

Tetamu yang hadir

Belajar berdasarkan kepada pengalaman. Dapat menari dengan rasa yang betul. Etnik Kimaragang sendiri.

Cara penyampaian tarian Pinakang yang berkesan bergantung kepada penari yang menarikannya.
Pemuzik Pemuzik khas

Mendapat latihan dan bimbingan khas. Orang awam atau sesiapa sahaja.

Tetamu yang hadir atau pemuzik undangan.

Belajar berdasarkan pengalaman. Etnik Kimaragang sendiri.

Kedua-dua jenis pemuzik mampu memberikan irama dan tempoh yang betul keatas persembahan.
Pengurus Tidak wujud

Tidak penting

Sebagai "flow manager".

Kehadirannya adalah sangat penting.

Kehadiran "pengurus" merupakan satu identiti tarian Pinakang.
Koreografi Telah mendapat sentuhan koreografer khas.

Lebih kreatif. Bunga tari telah diseragamkan dan diselaraskan.

Berdasarkan arahan tukang suruh.

Bentuk tradisional. Berdasarkan pembawaan penari.

Koreografi berubah berdasarkan kepada keperluan majlis.
Tempoh Persembahan Terkawal Bebas Tempoh waktu persembahan juga berdasarkan kepada keperluan majlis.

Alat muzik

sunting

Alat muzik yang digunakan adalah seperti kulintangan dan Tagung-gong,.[22]

Kepercayaan

sunting

Kepercayaan kepada benda-benda ghaib dan mistik sering dikaitkan dengan amalan kehidupan masyarakat Kimaragang yang hidup di lingkungan alam terpecil seperti di pinggir hutan, di pinggir sungai atau tasik, kurang pendedahan kepada pengetahuan baharu dan taraf sosio ekonomi yang relatif miskin. Kepercayaan ini terus mempengaruhi cara berfikir dan bertindak sebagai tata cara kehidupan dan terus menganggap bahawa makhluk ghaib boleh dijadikan sandaran untuk mencorak kehidupan mereka yang amat bergantung kepada sumber alam. Alam (“pomogunan”) pula dikuasai dan ditadbir oleh kuasa “Minamangun” (Yang Mencipta). Ringkasnya, sebarang tindakan memperolehi keperluan daripada sumber “pomogunan” perlu mendapat restu dan keizinan daripada yang menguasainya iaitu penghuni-penghuni ghaib benda-benda di sekeliling.

Jenis-jenis kepercayaan

sunting
  1. Kepercayaan kepada “lumaag”
  2. Kepercayaan kepada Alam “Namatai” dan kayangan
  3. Kepercayaan kepada “Tatod”
  4. “Tompuan” dan “Gimbaran”
  5. Menjaga hubungan dengan alam

Amalan ritual mengikut kepercayaan

sunting
  1. “Manadaka” atau “momuraa”
  2. “Monunsub”
  3. “Mongukas” atau “momukas”
  4. “Mongolinsa” dan “mongimuaw”

Amalan pantang larang

sunting

“Giang” dan “Duwaan”

sunting

Baca juga

sunting

Rujukan

sunting
  1. ^ R. Kroeger, P. (2005). Kimaragang. In S. Adelaar & N. Himmelmann (Ed.), The Austronesian Languages of Asia and Madagascar (pp. 397–428). Routledge.
  2. ^ Victor B. Pangayan; A.S. Hardy Shafii (2021-06-30). "ETHNIC MINORITIES IN BORNEO: THE KIMARAGANG PEOPLE". Jurnal Gendang Alam (GA). doi:10.51200/ga.vi.3295. ISSN 2600-8661.
  3. ^ Topin, B. (1996). Sharings on Kadazandusun culture. Kadazandusun Culcural Association, Sabah.
  4. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  5. ^ Low Kok On. (2003). Membaca masa silam Kadazandusun berdasarkan mitos dan lagenda. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.
  6. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  7. ^ I.H.N., E (2007). The religion of the Tempasuk Dusuns of North Borneo. Kota Kinabalu, Malaysia, Opus Publication.
  8. ^ Luping, H. J. (2009). Indigenous ethnic communities of Sabah: The Kadazandusun. Ministry Of Information, Communication and Cultural Malaysia.
  9. ^ Tangit, Trixie. (2018). Broader identities in the Sabahan ethnic landscape: “Indigenous” and “Sabahan”’. Borneo Research Bulletin, 49 (1 January 2018), 241.
  10. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  11. ^ Pangayan, V. B. (2014). Tarian Pinakang etnik Kimargang: Konteks persembahan dan perubahan kostum. Universiri Malaysia Sabah (UMS), Kota Kinabalu, Sabah
  12. ^ Low Kok On, & Pugh-Kitingan, J. (2015). The impact of christianity on traditional agricultural practices and beliefs among the Kimaragang of Sabah: A preliminary study. Asian Ethnology, 74(2), 401–424. https://doi.org/10.18874/ae.74.2.08
  13. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  14. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  15. ^ Shim, P. S. (2007). Cultural heritage of North Borneo in land people of Sabah Before, during and after Nunuk Ragang. Borneo Cultural Heritage Publisher.
  16. ^ Selon Ethnologue.com
  17. ^ Kimaragang (dalam bahasa Perancis), 2023-06-03, dicapai pada 2023-11-29
  18. ^ Kroeger, 2005, p. 397.
  19. ^ Kroeger, 2005, pp. 397-398.
  20. ^ https://www.researchgate.net/publication/329104595_Tarian_Pinakang_Etnik_Kimaragang_di_Sabah_Analisis_Konsep_Persembahan_dan_Ragam_Gerak
  21. ^ Victor Pangayan (UMS), K. O. (2016, October). Tarian Pinakang Etnik KImaragang di Sabah: Analisis Konsep Persembahan dan Ragam Gerak. Retrieved from ResearchGate: https://www.researchgate.net/publication/329104595_Tarian_Pinakang_Etnik_Kimaragang_di_Sabah_Analisis_Konsep_Persembahan_dan_Ragam_Gerak
  22. ^ Dance, identity and integration: tributes to the late Carl Worz and Muriel Topaz : conference proceedings, Congress on Research in Dance ; International Dance Conference, Taiwan, August 1-4, 2004, Janice D. LaPointe-Crump, Congress on Research in Dance


Sumber

sunting
  • (Inggeris) Kroeger, Paul, Kimaragang, The Austronesian Languages of Asia and Madagascar, pp. 397-428, Routledge Language Family Series, Londres, Routledge, 2005, ISBN 0-7007-1286-0
  • Dewan Budaya Mac 2012
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Kimaragang&oldid=6211330"