Wikipedia

Bahasa Okinawa

Bahasa Okinawa (沖縄口, ウチナーグチ, Uchināguchi) atau Okinawa Tengah ialah bahasa Ryukyu Utara yang dituturkan terutamanya di bahagian selatan pulau Okinawa, serta di pulau sekitar Kerama, Kumejima, Tonaki, Aguni dan beberapa pulau pinggiran yang lebih kecil.[3] Bahasa Okinawa Tengah berbeza daripada pertuturan Okinawa Utara yang diklasifikasikan secara bebas sebagai bahasa Kunigami. Kedua-dua bahasa itu disenaraikan oleh UNESCO sebagai terancam.[4]

Bahasa Okinawa
  • 沖縄口
  • ウチナーグチ
  • Uchinaaguchi
Sebutanryu
Asli kepadaJepun
KawasanSelatan Kepulauan Okinawa
Penutur bahasa
1.2 juta (2020)e27
Kod bahasa
ISO 639-3ryu
Glottologcent2126
ELPSouth-Central Okinawan
Linguasphere
  • 45-CAC-ai
  • 45-CAC-aj
  • 45-CAC-ak[1]
  Okinawa Utara atau Kunigami
  Okinawa Selatan–Tengah atau Shuri–Naha
Bahasa Okinawa dikelaskan sebagai sangat terancam oleh Atlas Bahasa Terancam Dunia UNESCO
[2]

Walaupun Okinawan merangkumi beberapa dialek tempatan, [5] varian Shuri–Naha umumnya diiktiraf sebagai standard de facto[6] kerana ia telah digunakan sebagai bahasa rasmi Kerajaan Ryukyu sejak pemerintahan raja Shō Shin (1477–1526). Selain itu, oleh kerana bekas ibu kota Shuri dibina di sekeliling istana diraja, bahasa yang digunakan oleh istana diraja menjadi bahasa baku serantau dan sastera,[7][6] dan berkembang dalam lagu dan puisi yang ditulis pada zaman itu.

Hari ini, kebanyakan orang Okinawan bercakap bahasa Jepun Okinawa, walaupun sebilangan orang masih bercakap bahasa Okinawa, selalunya orang tua. Di Jepun, Okinawan sering tidak dilihat sebagai bahasa untuk dirinya sendiri tetapi dirujuk sebagai "dialek Okinawa" atau secara lebih khusus, "dialek Okinawa Tengah dan Selatan". Penutur Okinawa sedang mengalami peralihan bahasa apabila mereka beralih ke bahasa Jepun memandangkan penggunaan bahasa di Okinawa hari ini jauh dari stabil. Orang Okinawa mengasimilasikan dan menonjolkan bahasa Jepun baku kerana persamaan kedua-dua bahasa, sistem pendidikan berpiawai dan berpusat, hubungan media, perniagaan dan sosial dengan orang-orang tanah besar dan percubaan sebelumnya dari Jepun untuk menindas bahasa ibunda.[8] Bahasa Okinawa masih kekal hidup dalam muzik popular, rancangan pelancongan dan pawagam yang menampilkan drama tempatan yang dipanggil uchinā shibai yang menggambarkan adat resam dan adab tempatan.[8]

Sejarah

sunting

Kerajaan Pra-Ryukyu

sunting

Okinawa ialah bahasa rumpun Jepun yang berasal daripada Proto-Jepun, dan oleh itu, berkait dengan bahasa Jepun. Perpecahan antara bahasa Jepun Lama dan rumpun Ryukyu telah dianggarkan berlaku seawal abad pertama Masihi hingga lewat abad ke-12 Masihi. Aksara Cina dan Jepun mula diperkenalkan oleh seorang mubaligh Jepun pada tahun 1265.[9]

Zaman Kerajaan Ryukyu

sunting

Pra-Satsuma

sunting

Hiragana jauh lebih banyak digunakan berbanding kanji, menjadikan puisi Okinawa lazimnya ditulis dalam hiragana sahaja atau dengan kanji yang sedikit. Bahasa Okinawa menjadi bahasa rasmi di bawah raja Shō Shin. Omoro Sōshi, kumpulan sajak purba Ryukyu, ditulis dalam bentuk awal, iaitu bahasa Okinawa Lama.

Pasca-Satsuma kepada pengilhakan

sunting

Selepas Ryukyu menjadi pengikut Domain Satsuma, kanji semakin menonjol dalam puisi; bagaimanapun, dokumen rasmi Ryukyuan ditulis dalam bahasa Cina Klasik. Pada masa ini, bahasa ini secara beransur-ansur berkembang menjadi bahasa Okinawa Moden.

Pada tahun 1609, Kerajaan Ryukyu telah dijajah oleh Domain Satsuma di selatan Jepun. Walau bagaimanapun, Satsuma tidak menyerang sepenuhnya Ryukyu kerana takut bertembung dengan China yang mempunyai hubungan perdagangan yang lebih kukuh dengan Ryukyu pada masa itu.[10]

Pengilhakan Jepun hingga tamat Perang Dunia II

sunting

Apabila Ryukyu diilhakkan oleh Jepun pada 1879, majoriti orang di Pulau Okinawa bercakap dalam bahasa Okinawa. Dalam tempoh 10 tahun, kerajaan Jepun memulakan dasar asimilasi penjepunan, di mana bahasa Ryukyuan ditindas secara beransur-ansur. Sistem pendidikan menjadi nadi penjepunan, di mana kanak-kanak Okinawa diajar bahasa Jepun dan dihukum kerana bercakap bahasa ibunda mereka, diberitahu bahawa bahasa mereka hanyalah "dialek". Menjelang tahun 1945, ramai orang Okinawa bercakap dalam bahasa Jepun, dan ramai pula dwibahasa. Semasa Pertempuran Okinawa, beberapa orang Okinawa dibunuh oleh tentera Jepun kerana bercakap dalam bahasa Okinawa.

Peralihan bahasa kepada bahasa Jepun di Ryukyu/Okinawa bermula pada tahun 1879 apabila kerajaan Jepun mengilhakkan Ryukyu dan menubuhkan Wilayah Okinawa. Pejabat wilayah kebanyakannya terdiri daripada penduduk dari Wilayah Kagoshima asal Domain Satsuma terdahulu. Ini menyebabkan pemodenan Okinawa serta peralihan bahasa ke Jepun. Akibatnya, bahasa Jepun menjadi bahasa rasmi pentadbiran, pendidikan, media dan kesusasteraan.[10]

Pada tahun 1902, Majlis Kajian Bahasa Kebangsaan memulakan penyatuan linguistik Jepun kepada bahasa Jepun baku. Ini menyebabkan penstigmaan linguistik terhadap pelbagai jenis tempatan di Jepun termasuk bahasa Okinawa. Apabila diskriminasi semakin meningkat, orang Okinawa sendiri mula meninggalkan bahasa mereka dan beralih kepada bahasa Jepun baku.[10]

Pendudukan Amerika

sunting

Di bawah pentadbiran Amerika, terdapat percubaan untuk menghidupkan semula dan menyeragamkan bahasa Okinawa, tetapi terbukti sukar dan kemudian ditinggalkan lalu beralih kepada bahasa Jepun. Jeneral Douglas MacArthur cuba mempromosikan bahasa dan budaya Okinawa melalui pendidikan.[11]

Pengembalian ke Jepun dan kini

sunting

Selepas Okinawa dikembalikan kepada kedaulatan Jepun, bahasa Jepun terus menjadi bahasa dominan yang digunakan, dan majoriti generasi muda hanya bertutur dalam bahasa Jepun Okinawa. Terdapat percubaan untuk menghidupkan semula Okinawa oleh orang terkenal seperti Byron Fija dan Seijin Noborikawa, tetapi hanya sedikit orang asli Okinawa yang mengetahui bahasa itu.[12]

Di luar Jepun

sunting
 
Papan masuk Okinawa Uno (sebuah colonia di Bolivia), dalam bahasa Sepanyol dan Okinawan: teksnya berbunyi めんそ〜れ オキナワへ, Menso~re Okinawa-e.

Bahasa Okinawan masih dituturkan oleh komuniti pendatang Okinawan di Brazil. Pendatang pertama dari pulau Okinawa ke Brazil mendarat di Pelabuhan Santos pada tahun 1908 ditarik oleh tanda-tanda pekerjaan dan tanah pertanian. Setelah berada di negara baru dan jauh dari tanah air mereka, mereka mendapati diri mereka berada di tempat tanpa sebarang larangan bahasa, membolehkan mereka dengan rela bertutur, meraikan dan memelihara pertuturan dan budaya mereka sehingga hari ini. Pada masa ini pusat dan komuniti Okinawa-Jepun di Negeri São Paulo menjadi rujukan dunia mengenai bahasa ini yang membantunya untuk terus hidup.[13]

Pengelasan

sunting

Okinawan kadangkala dikelompokkan dengan bahasa Kunigami sebagai rumpun Okinawa; namun, tidak semua ahli bahasa menerima pengelompokan ini, ada yang mendakwa Kunigami ialah dialek Okinawa.[10] Bahasa Okinawa juga dikelompokkan dengan Amami (atau bahasa Amami) sebagai bahasa Ryukyu Utara.

Sebagai dialek bahasa Jepun

sunting

Sejak penubuhan Wilayah Okinawa, Okinawan telah dilabelkan sebagai dialek Jepun sebagai sebahagian daripada dasar asimilasi. Kemudian, ahli bahasa Jepun seperti Tōjō Misao yang mempelajari rumpun Ryukyu berpendapat bahawa ia sememangnya dialek. Ini disebabkan oleh salah tanggapan bahawa Jepun ialah negara homogen (satu orang, satu bahasa, satu negara), dan pengelasan bahasa-bahasa Ryukyu secara terasing akan mencemarkan anggapan ini.[14] Pendirian rasmi kerajaan Jepun pada masa kini kekal bahawa bahasa Okinawa ialah sejenis dialek, dan adalah perkara biasa dalam warga Jepun untuk ia dipanggil sebagai 沖縄方言 (okinawa hōgen) atau 沖縄弁 (okinawa-ben), bererti "dialek Okinawa (dalam bahasa Jepun)". Dasar asimilasi serta peningkatan interaksi antara Jepun dan Okinawa melalui media dan ekonomi telah membawa kepada perkembangan bahasa Jepun Okinawa, dialek Jepun yang dipengaruhi oleh bahasa Okinawa dan Kunigami. Bahasa Jepun dan Okinawa hanya berkongsi 60% daripada perbendaharaan kata yang sama, walaupun kedua-duanya berada dalam rumpun bahasa Jepun.[15]

Sebagai dialek Ryukyu

sunting

Ahli bahasa Okinawa Seizen Nakasone menyatakan bahawa bahasa Ryukyu sebenarnya adalah kumpulan dialek yang serupa. Oleh kerana setiap komuniti mempunyai dialek tersendiri, tidak ada "satu bahasa". Nakasone mengaitkan kepelbagaian ini kepada pengasingan yang disebabkan oleh keterasingan, dengan memetik kisah ibunya yang ingin melawat bandar Nago tetapi tidak pernah mencapai 25 km perjalanan sebelum meninggal dunia kerana sakit tua.[16]

Dialek kontemporari dalam rumpun bahasa Ryukyu dibahagikan kepada tiga kumpulan besar: dialek Amami-Okinawa, dialek Miyako-Yaeyama dan dialek Yonaguni. Kesemuanya saling tidak dapat difahami. Amami terletak di wilayah Kagoshima tetapi ia tergolong dalam kumpulan Ryukyu daripada segi bahasa. Dialek Yonaguni sangat berbeza dalam fonetik daripada kumpulan lain tetapi ia datang paling hampir dengan dialek Yaeyama secara leksikal.[17]

Sebagai bahasa tersendiri

sunting

Di luar Jepun, bahasa Okinawa dianggap sebagai bahasa yang berasingan daripada bahasa Jepun. Ini pertama kali dicadangkan oleh Basil Hall Chamberlain yang membandingkan hubungan antara bahasa Okinawa dengan Jepun dengan bahasa Romawi. UNESCO telah menandakannya sebagai bahasa terancam.[18]

Sosiolinguistik

sunting

UNESCO menyenaraikan enam ragam bahasa Okinawa sebagai bahasa terancam pada tahun 2009. [19] Keterancaman bahasa Okinawa sebahagian besarnya disebabkan oleh peralihan kepada bahasa Jepun lazim. Sepanjang sejarah, bahasa Okinawa telah dianggap sebagai dialek bahasa baku Jepun. Sebagai contoh, pada abad ke-20, banyak sekolah menggunakan "tag dialek" untuk menghukum pelajar yang bercakap dalam bahasa Okinawa.[20] Akibatnya, kebanyakan penutur yang tinggal hari ini memilih untuk tidak menyampaikan bahasa mereka kepada generasi muda oleh kerana penstigmaan bahasa itu pada masa lalu.[10]

Ada beberapa usaha penggiatan semula dilakukan untuk membalikkan peralihan bahasa ini. Walau bagaimanapun, bahasa Okinawa masih kurang diajar di institusi formal oleh kerana kekurangan sokongan daripada Majlis Pendidikan Okinawa: pendidikan di Okinawa dijalankan hanya dalam bahasa Jepun, dan kanak-kanak tidak mempelajari bahasa Okinawa sebagai bahasa kedua mereka di sekolah. Akibatnya, sekurang-kurangnya dua generasi orang Okinawa telah membesar tanpa sebarang kemahiran dalam bahasa tempatan mereka di rumah dan di sekolah.[10]

Ortografi

sunting
 
Tamaoton no Hinomon (玉陵の碑文), yang disebut sebagai Tamaudun no Hinomon dalam bahasa Jepun moden, ialah inskripsi tertua bahasa Okinawa yang diketahui menggunakan kedua-dua hiragana dan kanji.

Bahasa Okinawa dalam sejarah menggunakan campuran kanji dan hiragana. Suku kata hiragana dipercayai mula diperkenalkan dari tanah besar Jepun ke Kerajaan Ryukyu suatu ketika semasa pemerintahan raja Shunten pada awal abad ke-13.[21][22] Berkemungkinan orang Okinawa sudah pun berhubung dengan hanzi (aksara Cina) oleh kerana perdagangan yang meluas antara Kerajaan Ryukyu dan China, Jepun dan Korea. Walau bagaimanapun, hiragana mendapat penerimaan yang lebih meluas di seluruh Kepulauan Ryukyu, dan kebanyakan dokumen dan surat ditranskripsi secara eksklusif menggunakan skrip ini, berbeza dengan di Jepun di mana penulisan hanya dalam hiragana dianggap sebagai sebagai "skrip wanita". Omoro Sōshi (おもろさうし), kompilasi lagu dan sajak abad ke-16,[5] dan beberapa writ pelantikan yang dipelihara sejak abad yang sama ditulis hanya dalam Hiragana.[23] Kanji secara beransur-ansur diterima pakai oleh kerana pengaruh yang semakin meningkat di tanah besar Jepun dan pertalian linguistik antara bahasa Okinawa dengan Jepun.[24] Walau bagaimanapun, ia hanya terhad kepada hal ehwal penting dan dokumen yang dihantar ke tanah besar. Prasasti tertua Okinawa yang mencontohkan penggunaannya bersama-sama dengan Hiragana boleh ditemui pada tugu batu di makam Tamaudun yang bertarikh pada tahun 1501.[25][26]

Selepas pencerobohan Okinawa oleh puak Shimazu Satsuma pada tahun 1609, bahasa Okinawa tidak lagi digunakan dalam urusan rasmi.[21] Ia digantikan dengan tulisan Jepun baku dan satu bentuk tulisan Cina Klasik yang dikenali sebagai kanbun.[21] Walaupun dengan perubahan ini, bahasa Okinawa masih terus berkembang dalam kesusasteraan tempatan sehingga abad ke-19. Berikutan Pemulihan Meiji, kerajaan Jepun menghapuskan sistem domain dan secara rasmi menggabungkan Kepulauan Ryukyu kepada Jepun sebagai Wilayah Okinawa pada tahun 1879.[27] Untuk menggalakkan perpaduan negara, kerajaan kemudiannya memperkenalkan pendidikan piawai dan membuka sekolah bahasa Jepun berdasarkan dialek Tokyo.[27] Pelajar dihukum kerana bercakap atau menulis dalam "dialek" tempatan, terutamanya melalui penggunaan "kad dialek". Akibatnya, Okinawan secara beransur-ansur tidak lagi ditulis sepenuhnya sehingga pengambilalihan Amerika pada tahun 1945.

Sejak itu, cendekiawan Jepun dan Amerika telah menyalin pelbagai bahasa serantau menggunakan beberapa skema romanisasi ad hoc atau suku kata katakana untuk menyempadankan sifat asingnya dengan bahasa Jepun baku. Pendukung bahasa Okinawa cenderung bersifat lebih tradisional dan terus menulis bahasa menggunakan hiragana dengan kanji. Namun begitu, tiada pembakuan atau konsensus mengenai isu ejaan pernah dibuat, menyebabkan percanggahan antara karya sastera moden menjadi perkara biasa.

Huruf suku kata

sunting

Secara teknikal, tulisan Okinawa bukan bersuku kata, tetapi sebaliknya mora. Setiap mora bahasa Okinawa akan terdiri daripada satu atau dua aksara kana. Jika dua, maka versi kana yang lebih kecil mengikuti kana bersaiz biasa.

Tatabahasa

sunting

Okinawan mengikut susunan perkataan subjek–objek–kerja dan menggunakan partikel yang banyak seperti dalam bahasa Jepun. Bahasa Okinawa mengekalkan beberapa ciri tatabahasa Jepun yang juga terdapat dalam Bahasa Jepun Kuno tetapi hilang (atau sangat terhad) dalam jenis moden seperti perbezaan antara bentuk terminal dan bentuk atributif, fungsi genitif ga (hilang dalam dialek Shuri), fungsi nominatif nu (rujuk bahasa Jepun no), serta pengedaran berhormat/biasa ga dan nu dalam penggunaan nominatif.

Contoh

sunting

Contoh teks dalam Okinawan Standard (dialek Shuri-Naha)

sunting

Dalam kanji

sunting

人間ー誰ん生まりやぎーなー自由やい、また、胴大切に思ゆる肝とぅる肝とぅゼこ誰やてぃんゆぬ如授かとーるむんやん。人間ー元からいー矩ぬ備わとーくとぅ、互ーに兄弟やんでぃる考ーさる考ーさ互ーに兄弟ーならん。 (tanpa rubi)

人間（にんじの）ー誰（たー）ん生（ん）まりやぎーなー自由（じゆ）やい、また、胴（どぅー）大切（てーしち）に思（うむ）ゆる肝（ちむ）とぅ胴（どぅー）守（まむ）らんでぃる肝（ちも）ー、誰（たー）やてぃんゆぬ如（ぐとぅ）授（さじゃ）かとーるむんやん。人間（にんじの）ー元（むーとぅ）からいー矩（かに）ぬ備（すな）わとーくとぅ、互（たげ）ーに兄弟（ちょーでー）やんでぃる考（かんげ）ーさーに事（くとぅ）に当（あ）たらんだれーならん。(dengan rubi)

Alih huruf

sunting

Ninjinō tā n 'nmariyagīnā jiyu yai, mata, dū tēshichi ni umuyuru chimu tu dū mamurandiru chimō, tā yatin yunugutu sajakatōru mun yan. Ninjinō mūtu kara īka ni nu sunawatōkutu, tagē ni chōdēyandiru kangēsā ni kutu ni atarandarē naran. ( Perkara 1 UDHR )

Nota

sunting
  1. ^ 45-CAC-ai comprises most of Central Okinawa, including Shuri (Naha), Ginowan and Nishihara; 45-CAC-aj comprises the southern tip of Okinawa Island, including Itoman, Mabuni and Takamine; 45-CAC-ak encompasses the region west of Okinawa Island, including the Kerama Islands, Kumejima and Aguni
  2. ^ "Central Okinawan in Japan | UNESCO WAL".
  3. ^ Lewis 2009.
  4. ^ Moseley 2010.
  5. ^ a b Kerr 2000.
  6. ^ a b Brown & Ogilvie 2008.
  7. ^ Kaplan 2008.
  8. ^ a b Noguchi 2001.
  9. ^ Hung, Eva and Judy Wakabayashi.
  10. ^ a b c d e f Heinrich, P., Miyara, S., & Shimoji, M. (Eds.).
  11. ^ Heinrich, P. (2004).
  12. ^ Mie, Ayako (19 May 2012). "Okinawans push to preserve unique language". The Japan Times Online.
  13. ^ "A little corner of Brazil that is forever Okinawa". BBC News. 4 February 2018.
  14. ^ Heinrich, Patrick.
  15. ^ Fifield, Anna (29 November 2014). "In Okinawa, saving the local languages is about more than words — it's about identity, too". Washington Post. Diarkibkan daripada yang asal pada 5 March 2023. Dicapai pada 4 April 2023.
  16. ^ Nakasone, Seizen.
  17. ^ Shibatani, Mayoshi (2008): The Languages of Japan.
  18. ^ "Central Okinawan". UNESCO WAL (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2023-05-26.
  19. ^ UNESCO (2009). "Interactive atlas of the world's languages in danger".
  20. ^ Heinrich, Patrick (2005). "Language loss and revitalization in the Ryukyu Islands". The Asia-Pacific Journal: Japan Focus.
  21. ^ a b c Kodansha 1983.
  22. ^ OPG 2003.
  23. ^ Takara 1994–1995.
  24. ^ WPL 1977.
  25. ^ Ishikawa 2002.
  26. ^ Okinawa Style 2005.
  27. ^ a b Tanji 2006.

Rujukan

sunting

 

Pautan luar

sunting

Templat:Japanese language

Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Bahasa_Okinawa&oldid=6304139"