Bahasa Belait

Belait
Belait
Lemeting
Asli kepada	Belait, Tutong (Brunei), Sarawak (Malaysia)
Kawasan	Brunei, Malaysia
Etnik	Orang Belait
Penutur bahasa	; (700 pada 1995)
Keluarga bahasa	Austronesia Melayu-Polinesia Borneo Utara Sarawak Utara Berawan–Baram Bawah Baram Bawah Kiput–Belait Belait; ; ; ; ; ; ;
Kod bahasa
ISO 639-3	beg
Glottolog	bela1260
ELP	Belait

Belait, atau Lemeting, ialah bahasa Melayu-Polinesia di Brunei dan negara jiran Malaysia. Ia dituturkan oleh orang Belait yang kebanyakannya tinggal di Daerah Belait, Brunei. Dianggarkan terdapat 700 orang penutur pada 1995.^[2]

Pengelasan

Belait berkaitan dengan bahasa Miri, Kiput dan Narum di Sarawak. Ia dianggap sebahagian daripada subkumpulan Baram Bawah dalam bahasa Sarawak Utara.^[3]

Dialek

Terdapat empat dialek Belait yang saling difahami.^[4] Ini dituturkan di dua wilayah utama:

di kampung Kuala Balai dan Labi
dalam mukim Kiudang, Tutong

Dua dialek Belait yang berbeza - Metting dan Bong - dituturkan dalam kampung Mungkom, Kiudang.^[4] Terdapat sangat sedikit penutur bagi mana-mana dialek.

Fonologi

Rujukan umum tentang fonologi Belait termasuk Martin (1990) bagi Metting,^[4]^[5] dan Noor Alifah Abdullah (1992) bagi Labi.^[4]^[6] Lakaran ini berdasarkan dialek Metting. Dialek lain mungkin berbeza dalam fonologi dan leksikonnya.

Konsonan

		Bibir	Apikal	Laminal	Dorsal	Glotis
Sengauan		m	n	ɲ	ŋ
Hentian	Tak bersuara	p	t	c	k	ʔ
Hentian	Bersuara	b	d	ɟ	g	ʔ
Geseran				s	ʁ	h
Sisian			l
Meluncur		w		j

Vokal

Metting Belait mempunyai lima vokal monoftong /i, u, e, o, a/. Terdapat satu diftong /iə/.

Fonem /e/ direalisasikan sebagai [ə] dalam suku kata bukan akhir, dan sebagai [ɛ] dan [e] dalam suku kata akhir.^[4]

Struktur Suku Kata

Akar leksikal adalah dwisuku kata. Suku kata akhir biasanya (C)V((C)C). Bukan akhir biasanya ((C)C)V(C).^[4]

Tatabahasa

Kelas perkataan

Golongan kata utama dalam Belait ialah kata kerja dan kata nama. Kedua-dua kelas boleh dibezakan dengan pengedaran, bentuk dan fungsinya. Contohnya, kata kerja dinafikan dengan bentuk (e)ndehcode: beg is deprecated dan kata nama dengan bentuk kay'code: beg is deprecated :

pra'=yeh

hujan=DIST

nga'

telah

salit,

lebat,

ndeh

NEG

ana'

dapat

umaw'

AV.buat

padi

'Hujan menjadi lebat, dan [kita] tak dapat tanam padi'

kad

tarsier

macim

macam

blabiw,

tikus

kay'

NEG

blabiw

tikus

'(Rupa) Tarsier seperti tikus, tetapi bukanlah sebuah tikus'

Terdapat juga beberapa kelas berfungsi tertutup:^[4]

Kata ganti nama
Kata depan
Pengelas
Angka
Modal dan aspektual
Deictics (termasuk demonstratif)

Struktur klausa asas

Belait ialah bahasa awalan kepala. Ini bermakna kata nama kepala mendahului pemilik dan pengubahsuai lain. Mereka juga mendahului klausa relatif.^[4] Kebanyakan klausa terdiri daripada predikat dan subjek. Subjek boleh sama ada mengikut atau mendahului predikat. Oleh itu, susunan perkataan adalah fleksibel.^[4]

pading=yeh

pedang=DIST

lassaw'

panas

'Pedang itu panas'

nengngay'=nyeh

U.baling=3S

pading=yeh

pedang=DIST

lay'

ke

mi'

di

dile'

laut

'Dia baling pedang itu ke laut' Unknown glossing abbreviation(s) (help);

Predikat boleh menjadi Frasa Kata Kerja (VP), Frasa Nama (NP) atau Frasa Preposisi (PP). Hujah bukan subjek bagi predikat verbal berlaku sejurus selepas kata kerja.^[4]

Predikat verbal

Ketua predikat verbal ialah kata kerja. Terdapat dua jenis kata kerja utama dalam Belait: tak transitif dan transitif. Kata kerja tak transitif hanya mempunyai satu hujah subjek tunggal. Mereka tidak mempunyai sebarang morfologi suara pada kata kerja. Sebaliknya, kata kerja transitif berlaku dalam dua suara yang berbeza: suara pelakon (AV) dan suara undergoer (UV). Kedua-dua binaan digambarkan di bawah:^[4]

idih

orang

unnah

dahulu

kuman

AV.makan

salang

arang

'Orang dahulukala [moyang Belait] makan arang'

brejin

durian

kinan=lew

U.makan=3P

abey'

habis

'Durian itu habis dimakan mereka' Unknown glossing abbreviation(s) (help);

Dalam pembinaan AV di (5) subjek ialah pelakon iaitu idih unnahcode: beg is deprecated 'orang dahulukala'. Dalam pembinaan UV dalam (6) subjek dalam Undergoer, iaitu brejincode: beg is deprecated 'durian'. Dalam kedua-dua kes, subjek datang sebelum predikat. Suara undergoer biasanya mempunyai semantik yang sempurna. Suara pelakon cenderung digunakan dalam konteks lain.^[4]

Rujukan

^ Belait di Ethnologue (edisi ke-16, 2009)
^ ^a ^b Martin, Peter W. 1995. 'Whither the indigenous languages of Brunei Darussalam?' Oceanic Linguistics 34:44–60
^ Blust, Robert. 1997. 'Ablaut in Western Borneo'. Diachronica XIV:1–30.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Clynes, Adrian. 2005. 'Belait'. In Nikolaus P. Himmelmann & Alexander Adelaar (eds.) The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon: Routledge.
^ Martin, Peter W. 1990. Notes on the Phonology of Belait. Unpublished MS.
^ Noor Alifah Abdullah. 1992. Struktur bahasa Belait. Unpublished BA Thesis, Department of Malay Language and Linguistics, Universiti Brunei Darussalam.

[e16-1] Belait di Ethnologue (edisi ke-16, 2009)

[martin-2] Martin, Peter W. 1995. 'Whither the indigenous languages of Brunei Darussalam?' Oceanic Linguistics 34:44–60

[3] Blust, Robert. 1997. 'Ablaut in Western Borneo'. Diachronica XIV:1–30.

[:0-4] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Clynes, Adrian. 2005. 'Belait'. In Nikolaus P. Himmelmann & Alexander Adelaar (eds.) The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon: Routledge.

[5] Martin, Peter W. 1990. Notes on the Phonology of Belait. Unpublished MS.

[6] Noor Alifah Abdullah. 1992. Struktur bahasa Belait. Unpublished BA Thesis, Department of Malay Language and Linguistics, Universiti Brunei Darussalam.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]