Bahasa Melayu Delta Mekong
Bahasa Melayu Delta Mekong (bạhsa Malayu Cam; lit. 'bahasa Melayu orang Cham') ialah variasi bahasa Melayu yang berkembang pada Kemboja moden dan Vietnam Selatan, terutamanya di sepanjang Sungai Mekong. Digunakan sebagai lingua franca untuk masyarakat Islam tempatan di sana. Dibawa oleh pedagang Melayu semasa pemerintahan Empayar Khmer bahkan sejak abad ke-14,[2] orang-orang Melayu ini akhirnya berkembang secara bebas dan berasimilasi dengan orang Cham dan Khmer tempatan untuk menjadi komuniti Chvea Muslim.
| Melayu Delta Mekong | |
|---|---|
| bạhsa Malayu Cam بهسا ملياو چم | |
 Buku dengan tajuk yang tidak diketahui tentang aksara yang digunakan untuk menulis bahasa Cham, ditulis menggunakan bahasa Cham dan Melayu. | |
| Asli kepada | Kemboja Vietnam |
| Kawasan | Selatan dan Pesisir (Kemboja) Selatan dan Delta Mekong (Vietnam) |
| Etnik | Chvea |
Penutur bahasa | 150,000–200,000 (1975) Nota: Penduduk Muslim Cham mengikut Po Dharma.[1] |
Bentuk awal | |
| Latin Jawi (Cham Jawi) | |
| Kod bahasa | |
| ISO 639-3 | – |
Sejarah
suntingBahasa Melayu diketahui mempunyai komuniti penutur di luar Kepulauan Melayu, bahasa ini juga diketahui mempunyai kehadiran di tanah besar Asia Tenggara, iaitu di Thailand, Kemboja, dan Vietnam, yang diketahui mempunyai pengaruh luas dari Dunia Melayu.[1] Walaupun orang Melayu di ketiga-tiga negara ini merupakan kumpulan minoriti, malah kumpulan minoriti yang paling kecil, mereka mempunyai pengaruh budaya dan bahasa yang cukup kuat.[3]
Di Kemboja, bahasa Melayu dituturkan oleh orang-orang yang dikenali sebagai Chvea, campuran bangsa Melayu dan Cham.[1] Seperti yang tercatat dalam sejarah, orang Cham berasal dari Champa, yang kini berada di wilayah selatan Vietnam.[4] Komuniti Cham asal Kemboja kebanyakannya terletak di Siem Reap, Tonle Sap, Phnom Penh, serta beberapa tempat lain di selatan di mana mereka kebanyakannya berasimilasi dengan orang Melayu sebagai Chvea.[5] Sepanjang sejarah, negeri Champa berjaya dijatuhkan beberapa kali oleh Đại Việt, sesetengah orang Cham memilih Kemboja (pada masa itu Empayar Khmer) kerana ia tidak jauh dari tempat mereka tinggal, manakala yang lain yang berada dalam keadaan yang sama melarikan diri ke Semenanjung Melayu, dan ke Kesultanan Aceh, seperti yang diceritakan dalam kitab Sejarah Melayu.[1]
Walaupun merupakan kumpulan minoriti, orang Cham dan Melayu di Kemboja tidak dilarang menggunakan bahasa nenek moyang mereka, iaitu bahasa Melayu Cham dan Cham, dan ada yang tidak lagi memeluk Islam, terutamanya pada 1975–1978 apabila Demokratik Kampuchea diperintah oleh Pol Pot.[6] Dengan dasar bahasa dan pendidikan yang serupa dengan Thailand yang bertujuan untuk asimilasi semua kumpulan etnik, kanak-kanak membesar dididik sepenuhnya dalam bahasa Khmer, bahasa kebangsaan Kemboja. Lama kelamaan, bahasa Khmer telah menjadi bahasa ibunda masyarakat Cham dan Melayu, menggantikan bahasa Cham dan bahasa Melayu.[1]
Di Vietnam, terdapat tiga kumpulan Cham yang berbeza berdasarkan agama mereka, iaitu Cham Jat (Balamon), Cham Bani, dan Cham Muslim. Golongan pertama terdiri daripada golongan Cham Jat yang masih mengekalkan agama asal (Jat) iaitu Hindu dengan campuran animisme tempatan. Ketika Islam mula-mula datang ke Champa, dianggarkan sekitar abad ke-10 hingga ke-11 Masihi, sebahagian penduduk Champa memeluk Islam. Tiada statistik untuk bergantung, tetapi pemberi maklumat mempunyai anggaran kasar mereka sendiri tentang perkadaran antara kumpulan ini, Cham Jat (65%), Cham Bani (25%), dan Cham Muslim (10%). Penduduknya dikatakan kurang daripada 100,000 orang. Bahasa Cham yang dituturkan di Vietnam hari ini adalah bahasa yang nampaknya berkait rapat dengan bahasa Melayu, tetapi tidak mudah difahami oleh penutur bahasa Melayu di Malaysia dan Indonesia. Jika dilihat daripada senarai perkataan pada abad ke-17, bahasa Cham pada masa itu merupakan dialek bahasa Melayu, sama seperti dialek Melayu di Malaysia. Ini terbukti daripada satu set empat leksikon yang disusun oleh pelayar Champa abad ke-17 yang sering melawat Kepulauan Melayu.[4] Koleksi ini merupakan dwi dialek iaitu bahasa Melayu Champa dan bahasa Melayu yang biasa digunakan di Kepulauan Melayu ketika itu. John Crawfurd (1852), dalam bukunya tentang tatabahasa dan kamus Melayu, menyatakan bahawa bahasa Cham adalah bahasa Melayu tetapi mempunyai beberapa unsur daripada bahasa lain (terutama bahasa-bahasa Austroasiatik). Bahasa Vietnam menjadi bahasa ibunda orang Cham kerana dasar asimilasi bahasa negeri, merupakan satu-satunya bahasa yang digunakan dalam kehidupan di luar rumah dan di tempat kerja.[7] Di rumah, dalam kalangan orang Islam Cham, bahasa Melayu dituturkan, iaitu bahasa Melayu umum yang boleh difahami oleh orang Melayu lain di Kepulauan Melayu. Ini berikutan wujudnya program kemasyarakatan untuk memelihara bahasa daerah melalui pengajian agama Islam di masjid pada cuti sekolah dan hubungan mereka dengan Malaysia, terutamanya di Kedah dan Kelantan.[1] Orang Bawean, yang semuanya beragama Islam, dari Pulau Bawean di Hindia Timur Belanda (kini Indonesia) yang datang ke Vietnam pada tahun 1800-an, juga bercakap bahasa Melayu, dan juga bahasa Bawean sebagai bahasa ibunda mereka. Bagaimanapun, pada tahun 2015, daripada jumlah 400 orang, hanya warga emas sahaja yang mampu bertutur dalam bahasa Melayu dan Bawean.[8]
Pengaruh toponimik
suntingPengaruh bahasa Melayu terhadap toponim nama tempat di Kemboja dan selatan Vietnam juga cukup berpengaruh. Nama tempat seperti Kampong 'kampung', Pulo 'pulau', dan sebagainya masih digunakan terutamanya di Kemboja,[9][10] manakala di Vietnam kebanyakan nama telah ditukar kepada Vietnam untuk tujuan Vietnamisasi.[7]
Sistem penulisan
suntingSistem tulisan yang digunakan untuk menulis bahasa Melayu Delta Mekong ialah tulisan Jawi, variasi daripada tulisan Arab untuk bahasa Melayu. Daripada tulisan Jawi yang dibawa oleh orang Melayu, tulisan Cham Jawi kemudiannya diperoleh untuk menulis bahasa Cham oleh penduduk tempatan, terutamanya ragam Cham Barat.[6]
Tempat dan penggunaan
suntingRagam bahasa Melayu tempatan di sekitar Delta Mekong banyak dipengaruhi oleh bahasa Cham kerana penuturnya terdiri daripada etnik campuran Cham dan Melayu.[4] Kebanyakan penuturnya ialah Muslim Cham, sementara itu, Cham Bani Islam tradisional dan penganut Hindu-animis Cham Jat (Balamon) biasanya masih menggunakan bahasa Cham asli (Cham Timur) dan bahasa Vietnam.[6] Terdapat juga penutur daripada orang Bawean (dianggap sebagai etnik Melayu) di Bandar Ho Chi Minh.[8] Penutur sememangnya tidak diketahui, tetapi pada tahun 1975 terdapat kira-kira 150,000 hingga 200,000 orang Islam Cham mengikut Po Dharma yang mungkin boleh bertutur dalam bahasa Melayu.[1]
Lihat juga
suntingRujukan
sunting- ^ a b c d e f g Omar, Asmah Haji (2019). "The Malay Language in Mainland Southeast Asia". Asian Linguistic Anthropology (dalam bahasa Inggeris). Kuala Lumpur, Malaysia: Universiti Malaya. 1 (3): 23–29. doi:10.47298/jala.v1-i3-a3.
- ^ De Féo, Agnès (2007). "Transnational Islamic movement in Cambodia" (dalam bahasa Inggeris). Dynamics of contemporary Islam and economic development in Asia, From the Caucasus to China. New Delhi: Centre de Sciences Humaines (CSH) and India International Centre (IIC).
- ^ Omar, Asmah Haji (2003). Omar, Asmah Haji (penyunting). "Geolinguistics and the Diffusion of Malay". The Genius of Malay Civilization (dalam bahasa Inggeris). Tanjong Malim, Malaysia: Institute of Malay Civilization, UPSI: 333–361.
- ^ a b c Dharma., Po (2000). Empat Leksikon Bahasa Melayu-Bahasa Cam yang disusun di Campa pada abad ke-17. Kuala Lumpur, Malaysia: Institut Alam dan Tamadun Melayu (ATMA-UKM); Ecole Française d’Extrême Orient.
- ^ Taylor, P. (2007). Cham Muslims of the Mekong Delta: Place and Mobility in the Cosmopolitan Periphery (dalam bahasa Inggeris). Honolulu, United States: University of Hawai’i Press.
- ^ a b c Bruckmayr, Philipp (2018). Cambodia's Muslims and the Malay World: Malay Language, Jawi Script, and Islamic Factionalism from the 19th Century to the Present (dalam bahasa Inggeris). Brill Publishers. ISBN 978-90-04-34605-5.
- ^ a b Herb, Guntram H.; Kaplan, David H. (2008-05-22). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview [4 volumes]: A Global Historical Overview (dalam bahasa Inggeris). Abc-Clio. m/s. 1271. ISBN 978-1-85109-908-5.
- ^ a b "Menelusuri jejak keturunan Indonesia asal Bawean di Vietnam". www.bbc.com (dalam bahasa Indonesia). British Broadcasting Corporation. Dicapai pada 25 December 2024.
- ^ Kellian, Rachel (2018). Cham: Culture & History Story of Cambodia (dalam bahasa Inggeris). Belfast, Northern Ireland: Documentation Center of Cambodia (DC-CAM. ISBN 978-99950-60-28-2.
- ^ "A List of Cambodian Islands". Visit Koh Rong (dalam bahasa Inggeris). 2019-10-26. Dicapai pada 2019-11-09.
Pautan luar
sunting| Wikipedia Bahasa Melayu Delta Mekong, ensiklopedia bebas |
- Beban, Alice (2022). "Unwritten Rule: State-Making through Land Reform in Cambodia". Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia (dalam bahasa Inggeris). Singapore: ISEAS – Yusof Ishak Institute. 37 (3): 553–556.
 | Rencana berkaitan bahasa ini ialah rencana tunas. Anda boleh membantu Wikipedia dengan mengembangkannya. |