Aksara Uyghur Kuno
Abjad Uyghur Lama (Bahasa Cina: 回鹘文字母; pinyin: Huíhúwén zìmǔ) telah digunakan untuk menulis bahasa Uyghur Lama, satu jenis bahasa Turki Lama yang dipertuturkan di Turfan dan Gansu yang menjadi leluhur |bahasa Yugur moden. Istilah "Uyghur Lama" yang digunakan bagi abjad ini mengelirukan disebabkan kerajaan Qocho menggunakan abjad Turki Lama dan hanya menerima pakai tulisan ini yang digunakan penduduk tempatan apabila mereka berhijrah ke Turfan selepas tahun 840.[1] Ia merupakan adaptasi abjad Sogdia yang digunakan dalam teks-teks Buddhisme, Manichaeisme dan Kristian bagi tahun 700 - 800 di Turpan. Manuskrip terakhir dikenali bertarikh kurun ke-18. Ini adalah prototaip bagi tulisan Mongol dan abjad Manchu. Abjad Uyghur Lama dibawa ke Mongolia oleh Tata-tonga.
| Old Uyghur alphabet | |
|---|---|
 | |
| Jenis tulisan | |
Tempoh masa | ca.700s–1800s |
| Arah tulisan | Penulisan mendatar dan menegak dalam skrip Asia Timur, top-to-bottom  |
| Bahasa-bahasa | Old Uyghur, Western Yugur |
| Tulisan berkaitan | |
Sistem tulisan induk | |
Di Asia Tengah orang Uyghur memandang tulisan Cina sebagai tulisan yang "sangat unggul" jadi apabila mereka memajukan abjad Uyghur Lama yang berdasarkan tulisan Suryani, mereka perlahan-lahan mengubahnya kepada menegak seperti tulisan Cina daripada kedudukan asalnya yang melintang dalam tulisan Suryani.[2]
Seperti abjad Sogdia, abjad Uyghur Lama lebih cenderung untuk menggunakan matres lectionis bagi vokal panjang sebagaimana bagi vokal pendek. Amalan penandaan vokal pendek ditinggalkan hampir sepenuhnya.[3] Dengan itu, memandangkan ia diterbitkan daripada abjad Semitik, abjad Uyghur Lama dapat dikatakan bahawa kebanyakannya "diabjadkan".[4]
Abjad
sunting| Nama | Letak huruf | Suara fonetik | Prototaip daripada Abjad Sodgi | terbitan daripada Skrip Mongolia Kuno | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bersendirian | Permulaan | Tengah | Akhiran | ||||
| Alef | 𐽰 | 𐽰 | 𐽰 | 𐽰 | IPA: [e] | 𐼰 | ᠡ |
| 𐽰𐽰 | IPA: [a], IPA: [e] | 𐼰𐼰 | ᠠ | ||||
| Beth | 𐽱 | 𐽱 | 𐽱 | IPA: [w], IPA: [v] | 𐼱 | ᠸ | |
| Gimel | 𐽲 | 𐽲 | 𐽲 | IPA: [ɣ] | 𐼲 | ᠬ | |
| Waw | 𐽳 | 𐽳 | 𐽳 | 𐽳 | IPA: [o], IPA: [u] | 𐼴 | ᠣ |
| Waw-yod | 𐽳𐽶 | IPA: [ø], IPA: [y] | 𐼴𐼷 | ᠥ᠋ | |||
| 𐽳 | IPA: [o], IPA: [u], IPA: [ø], IPA: [y] | 𐼴 | ᠤ | ||||
| Zain | 𐽴 | 𐽴 | IPA: [z] | 𐼵 | — | ||
| Zain dengan kolon | 𐽴𐾅 | IPA: [ʒ] | 𐼵𐽇 | — | |||
| Khеt | 𐽲 | 𐽲 | 𐽲 | 𐽵 | IPA: [x] | 𐼶 | ᠬ |
| Khet dengan kolon | 𐽲𐾄 | 𐽲𐾄 | 𐽵𐾄 | IPA: [q] | 𐼶𐽉 | ᠭ | |
| Yod | 𐽶 | 𐽶 | 𐽶 | 𐽶 | IPA: [j] | 𐼷 | ᠵ |
| Kaf | 𐽷 | 𐽷 | 𐽷 | IPA: [k], IPA: [ɡ] | 𐼸 | ᠬ | |
| Lamed | 𐽸 | 𐽸 | 𐽸 | IPA: [d], IPA: [ð] | 𐼹 | ᠲ | |
| Mem | 𐽹 | 𐽹 | 𐽹 | IPA: [m] | 𐼺 | ᠮ | |
| Nun | 𐽺𐾂 | 𐽺𐾂 | 𐽺 | IPA: [n] | 𐼻 | ᠨ | |
| Samekh | 𐽻 | 𐽻 | 𐽻 | IPA: [s] | 𐼼 | ᠰ | |
| Pe | 𐽼 | 𐽼 | 𐽼 | IPA: [b], IPA: [p] | 𐼾 | ᠪ | |
| Tsadi | 𐽽 | 𐽽 | 𐽽 | IPA: [t͡ʃ] | 𐼿 | ᠴ | |
| Resh | 𐽾 | 𐽾 | 𐽾 | IPA: [r] | 𐽀 | ᠷ | |
| Shin | 𐽿 | 𐽿 | 𐽿 | IPA: [s] | 𐽁, 𐽅 | ᠰ | |
| Shin dengan kolon | 𐽿𐾅 | 𐽿𐾅 | 𐽿𐾅 | IPA: [ʃ] | 𐽁𐽇 | ᠱ | |
| Tau | 𐾀 | 𐾀 | 𐾀 | IPA: [t] | 𐽂 | ᠲ | |
| Lesh (Resh dengan kolon) | 𐾁 | 𐾁 | 𐾁 | IPA: [l] | 𐽄 | ᠯ | |
Galleri
sunting-
Yuan dynasty Buddhist inscription written in Old Uyghur on the west wall of the Cloud Platform at Juyong Pass -
Yuan dynasty Buddhist inscription written in Old Uyghur on the east wall of the Cloud Platform at Juyong Pass
Lihat juga
suntingRujukan
sunting- ^ Sinor, D. (1998), "Chapter 13 - Language situation and scripts", dalam Asimov, M.S.; Bosworth, C.E. (penyunting), History of Civilisations of Central Asia, 4, UNESCO Publishing, m/s. 333, ISBN 81-208-1596-3
- ^ Gorelova 2002, m/s. 49.
- ^ Clauson, Gerard. 2002. Studies in Turkic and Mongolic linguistics. P.110-111.
- ^ Houston, Stephen D. 2004. The first writing: script invention as history and process. P.59
Bibliografi
sunting- Gorelova, Liliya M. (2002). Manchu Grammar. Brill. ISBN 978-90-04-12307-6.CS1 maint: ref=harv (link)